Coraz więcej suicydalnych - konieczna strategia zapobiegania samobójstwom

Samobójstwo to nie tylko tragedia jednostki, ale też poważny problem zdrowia publicznego, który wciąż pozostaje tematem tabu. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) podaje, że śmierć z własnej ręki jest drugą najczęstszą przyczyną zgonów wśród osób od 15. do 29. roku życia. Najczęściej samobójcy odbierają sobie życie wieszając się, przedawkowując leki i korzystając z broni palnej. 

Około 30 proc. globalnych samobójstw wynika z zatrucia pestycydami, z których większość występuje na wiejskich terenach rolniczych w krajach o niskim i średnim dochodzie. 

Grupy ryzyka

Choć związek między samobójstwem a zaburzeniami psychicznymi (w szczególności depresją i nadużywaniem alkoholu) jest dobrze ugruntowany w krajach o wysokim dochodzie, wiele samobójstw jest popełnianych w momentach kryzysu. Bardzo często myśl o odebraniu sobie życia pojawia się po przeżyciu jakiejś tragedii czy katastrofy, doświadczeniu przemocy lub straty, a także przy długotrwałym poczuciu izolacji. 

Wysokie wskaźniki samobójstw są odnotowywane wśród grup podatnych na zagrożenia, które doświadczają dyskryminacji, np. uchodźców i migrantów,  lśrodowisk homoseksualnych i więźniów. Najsilniejszym czynnikiem ryzyka samobójstwa jest wcześniejsza próba samobójcza.

Jak wynika z raportu NIZP-PZH opublikowanego w tym roku, w Polsce w ciągu roku większa liczba mężczyzn popełnia samobójstwo niż ginie w wypadkach komunikacyjnych. Polacy znacznie częściej popełniają samobójstwo niż mężczyźni w innych krajach UE.

W 2014 r. w Polsce na skutek samobójstwa straciło życie prawie 6 tys. osób, z których zdecydowana większość (ponad 5 tys.) to mężczyźni. Tak ogromnej i trwałej dysproporcji między płciami (wysoki trend utrzymuje się już od dłuższego czasu) nie obserwuje się w żadnym innym kraju UE. Współczynnik zgonów z powodu samobójstw mężczyzn w Polsce wynosi 25,7 na 100 tys. osób, a ogółem w UE - 16. Inaczej jest w przypadku kobiet - Polki popełniają samobójstwo rzadziej niż Europejki ogółem (współczynnik samobójstw kobiet w Polsce to 3,7 zgonów na 100 tys. osób, a w UE - 4,3).

Zapobieganie i kontrola

Istnieją różne działania, które można podjąć, aby zapobiec samobójstwom i próbom samobójstwa. Obejmują one m.in.:

• ograniczenie dostępu do środków samobójczych,
• wprowadzenie polityki alkoholowej w celu ograniczenia szkodliwego stosowania alkoholu,
• wczesne rozpoznawanie i leczenie osób z zaburzeniami psychicznymi, 
• szkolenie niewyspecjalizowanych pracowników służby zdrowia w ocenie i zarządzaniu zachowaniem samobójczym,
• kompleksową opiekę nad osobami, które próbowały popełnić samobójstwo,
• zapewnienie wsparcie społeczności.

Działania zapobiegawcze wymagają koordynacji i współpracy między wieloma sektorami społeczeństwa. Niezbędna jest kooperacja w zakresie ochrony zdrowia, edukacji, zatrudnienia, przedsiębiorczości, sprawiedliwości i prawa. 

Piętno samobójcy

Piętno, szczególnie to dotyczące zaburzeń psychicznych i prób samobójczych sprawia, że wiele sób nawet nie próbuje szukać pomocy. Na świecie wciąż nie wypracowano odpowiedniego poziomu świadomości, który pozwoliłby spojrzeć na samobójstwo jako problem społeczny, o którym trzeba dyskutować otwarcie. Do tej pory w swoich priorytetach zdrowotnych tylko kilka krajów włączyło zapobieganie samobójstwom, a tylko 28 państw zgłosiło, że sporządziło krajową strategię przeciwdziałania im.

Zalecenia WHO

Dostępność i jakość danych dotyczących samobójstw i prób samobójczych jest słaba. Zaledwie 60 państw członkowskich posiada wiarygodne dane, które można wykorzystać bezpośrednio do oszacowania wskaźników samobójstw. Ulepszony nadzór i monitorowanie prób samobójczych i samobójstw jest konieczne, by stworzyć skuteczną strategię  zapobiegania samobójstwom.

WHO uznaje ten problem za priorytet zdrowia publicznego. Pierwszy światowy raport o samobójstwach opublikowano w 2014 r. Celem było zwiększenie świadomości o znaczeniu dla zdrowia publicznego w zakresie samobójstw i prób samobójczych oraz zapobieganie samobójstwom. Dokument miał też zachęcać i wspierdać kraje w opracowaniu lub wzmocnieniu kompleksowych strategii zapobiegania samobójstwom w wielosektorowym podejściu do zdrowia publicznego.

Zachęcamy także do lektury artykułu "Ewolucja zachowań samobójczych w dobie Internetu", który ukazał się w najnowszym numerze "Pulsu Medycyny".