Diagnostyka mózgowego porażenia dziecięcego

Nowoczesnym metodom diagnostyki mózgowego porażenia dziecięcego i technikom wspomagania terapii neurorozwojowej poświęcone były I ląskie Warsztaty Neurologiczne (28 lutego - 1 marca), zorganizowane w Katowicach przez Polskie Stowarzyszenie Terapeutów NDT-SI. Wzięło w nich udział ok. 250 lekarzy, fizjoterapeutów i rehabilitantów z całego kraju.
Pod pojęciem mózgowego porażenia dziecięcego mieszczą się głównie nie postępujące, ale często zmieniające się zespoły zaburzeń ruchowych, wtórne do uszkodzenia lub wad mózgu powstałych we wczesnym stadium jego rozwoju. Są one przyczyną 33,7 proc. wszystkich dziecięcych zgonów.
Znaczenie czynników prenatalnych
,Z badań angielskich wynika, że 96,9 proc. chorych z tym zespołem przeżywa 5 lat, a 92,3 proc. osiąga wiek 10-15 lat. Istnieje zatem potrzeba organizacji długofalowej opieki nad pacjentami wchodzącymi w wiek dorosły" - podkreśla prof. Elżbieta Marszał, krajowy konsultant w dziedzinie neurologii dziecięcej.
Mówiąc o przyczynach uszkodzenia mózgu, prof. E. Marszał przypomniała, że u dzieci przedwcześnie urodzonych jest ona najczęściej pourodzeniowa. Wraz ze wzrostem masy ciała noworodka coraz większą rolę odgrywają czynniki prenatalne, znacznie trudniejsze do ustalenia (u 40 proc. dzieci wręcz niemożliwe do ustalenia). Należą do nich m. in. dziedziczące się postaci rodzinne, chromosomopatie, zweryfikowane zakażenia wewnątrzmaciczne, niespecyficzne zaburzenia rozwojowe ośrodkowego układu nerwowego (małogłowie, wodogłowie) i zaburzenia rozwojowe poza o.u.n. z towarzyszącym upośledzeniem rozwoju.
Wspólną cechą wszystkich zespołów mózgowego porażenia dziecięcego jest obecność piramidowych i/lub pozapiramidowych objawów. Zdarza się, że jako MPD rozpoznawane są choroby zwyrodnieniowe układu nerwowego, w tym metaboliczne i genetyczne, szczególnie wtedy, gdy mają wolny przebieg.
,Najczęściej obserwowanym objawem neurologicznym w MPD jest spastyczność, która dotyczy 60 proc. dzieci. Może pochodzić z uszkodzenia o.u.n. lub rdzenia kręgowego - stwierdziła prof. E. Marszał. - Spastyczność występuje jednak również po urazach głowy, udarach, zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych, w przebiegu wad tętniczo-żylnych i po utonięciu".
Zindywidualizowane badania
Dużą rolę w ustaleniu właściwej diagnozy odgrywa rzetelne zebranie wywiadu dotyczącego okresu ciążowo-porodowego, okołoporodowego, noworodkowego i wczesnego dzieciństwa, kiedy rozwój mózgu jest najintensywniejszy. Wszystkie dzieci z objawami MPD powinny być bardzo dokładnie oceniane. Trzeba poszukiwać przyczyn tych objawów, zwłaszcza jeśli nie ma danych o poprzedzającym urazie okołoporodowym, w rodzinie rozpoznano już inne przypadki MPD, występuje zahamowanie lub regres rozwoju, istnieją nieprawidłowości oczne, ruchy mimowolne, ataksja, zanik mięśni czy utrata czucia.
,Badania diagnostyczne muszą być zindywidualizowane w zależności od zebranego wywiadu i objawów klinicznych. Każde dziecko z sugestią MPD powinno zostać poddane właściwym badaniom, aby ustalić przyczynę jego schorzenia i określić, czy uszkodzenie ma pochodzenie pre-, peri- czy postnatalne. Najpóźniej w 2-3 roku życia należy wykonać rezonans magnetyczny. Łatwiej jest wówczas ocenić mielinizację mózgu. Wcześniejsze neuroobrazowanie jest uzasadnione u dzieci z wrodzoną mikrocefalią, dystonią oraz wrodzoną lub wcześnie nabytą hemiplegią" - twierdzi prof. E. Marszał.
Oprócz rezonansu powinno się wykonywać badania chromosomalne wykluczające zespół Downa, zespół uszkodzonego chromosomu X i dystrofię mięśniową Duchenne'a; badania metaboliczne, w tym wykluczające zaburzenia przemiany aminokwasów, kwasów organicznych, niedoczynność tarczycy, hipoglikemię okołoporodową i hiperbilirubinemię; badania elektrofizjologiczne (EEG, ENG, EMG) oraz biopsję nerwu i/lub mięśnia.
Botulina na przykurcze
W opinii uczestników I ląskich Warsztatów Neurologicznych, nowoczesna opieka nad dzieckiem z MPD powinna łączyć w sobie trzy elementy: wczesne rozpoznanie, odpowiednie leczenie i społeczną akceptację. Leczenie powinno być ukierunkowane na zwiększenie czynnościowych możliwości dziecka, usuwanie towarzyszących problemów medycznych i zapobieganie wtórnym zaburzeniom.
MPD towarzyszą najczęściej: opóźnienie rozwoju umysłowego (60 proc. przypadków), napady drgawkowe (20-30 proc.), upośledzenie słuchu i wzroku, trudności szkolne, deficyty uwagi, zaburzenia połykania i wchłaniania, refluks żołądkowo-przełykowy, upośledzenie wzrastania, zaparcia, przykurcze stawów i skolioza, wymagające często interwencji chirurgicznej.
W 1992 roku ukazała się pierwsza publikacja na temat zastosowania u chorych z MPD toksyny botulinowej typu A. Od niedawna metoda ta, uznawana za bezpieczną i bardzo skuteczną, jest wykorzystywana również w Polsce. Najlepsze wyniki uzyskuje się u dzieci w wieku 2-6 lat. To okres, w którym przykurcze mają zwykle dynamiczny charakter, a patologiczne wzorce chodu nie są jeszcze utrwalone. Warunkiem koniecznym do rozpoczęcia tego typu leczenia jest codzienna rehabilitacja.