Na jakiej podstawie odbywa się specjalizację?

Projekt ten obejmuje czas całego szkolenia specjalizacyjnego od początku. Przewiduje on zwolnienie pracownika z obowiązku świadczenia pracy w czasie trwania specjalizacji z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. W zamian zobowiązuje pracownika do zwrotu całej kwoty odpowiadającej wynagrodzeniu za okres od dnia rozpoczęcia specjalizacji w przypadku przerwania kształcenia z własnej winy. Zobowiązuje go ponadto do przepracowania u pracodawcy 3 lat po ukończeniu specjalizacji pod rygorem zwrotu kosztów wypłaconego wynagrodzenia za czas zwolnienia z pracy, proporcjonalnie do okresu przepracowanego po ukończeniu specjalizacji.
Czytelniczka zwróciła się z pytaniem, czy kontynuując specjalizację w ramach umowy o szkolenie specjalizacyjne powinna otrzymywać kolejną umowę w sprawie podnoszenia kwalifikacji, bez rozwiązania poprzedniej. Prosi ponadto o ustosunkowanie się do zaproponowanych warunków.
Nowe i stare przepisy
Na wstępie należy wyjaśnić, że umowa o szkolenie specjalizacyjne zawierana była w czasie obowiązywania rozporządzenia z 25 marca 1999 r. w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy stomatologów (Dz.U. nr 31, poz. 302 ze zm.). Przewidywało ono możliwość odbywania specjalizacji na podstawie umowy o szkolenie specjalizacyjne. Rozporządzenie obowiązywało do 21 sierpnia 2001 r., kiedy zostało uchylone przez obecnie obowiązujące przepisy z 6 sierpnia 2001 r. w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy stomatologów (Dz.U. nr 83, poz. 905 ze zm.).
Początkowo nowe przepisy nie przewidywały odbywania specjalizacji na podstawie umowy o szkolenie specjalizacyjne. Możliwość taka została przywrócona 31 maja 2003 r. z zastrzeżeniem, że jest to umowa cywilnoprawna, na podstawie której nie można nakładać na lekarza opłat za szkolenie [§ 7 ust. 2 pkt 5 dodany nowelą z 4 kwietnia 2003 roku (Dz.U. nr 85, poz. 784)]. Niezależnie od tych zmian, w myśl § 41 ust. 1 obowiązującego rozporządzenia, szkolenie naszej czytelniczki mogło odbywać się przez cały czas, zgodnie z programem specjalizacji oraz okresem jej trwania.
Zatrudniając czytelniczkę w roku 2002 szpital był już związany zawartą z nią wcześniej umową o szkolenie specjalizacyjne. W tym czasie czytelniczka świadczyła pracę na rzecz szpitala, realizując program specjalizacji. Za pracę tę nie otrzymywała wynagrodzenia, ponieważ nie było ono przewidziane w umowie o szkolenie specjalizacyjne. Wynagrodzenie zaczęła otrzymywać dopiero na podstawie umowy o pracę. Ustalając wysokość wynagrodzenia oraz pozostałe warunki wykonywania pracy, szpital powinien wziąć pod uwagę swoje zobowiązania płynące z umowy o szkolenie specjalizacyjne. Po zawarciu umowy o pracę szpital zaczął występować wobec czytelniczki w podwójnej roli: jednostki macierzystej i jednostki prowadzącej szkolenie.
Która umowa wiążąca?
W tym miejscu należy zwrócić uwagę, że zgodnie z § 7 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia w sprawie specjalizacji, umowa o pracę zawarta na czas nieokreślony lub określony okresem trwania specjalizacji z jednostką organizacyjną prowadzącą specjalizację może stanowić odrębną podstawę odbywania specjalizacji. Wobec tego pojawia się pytanie, czy z chwilą zawarcia umowy o pracę nie nastąpiła zmiana podstawy prawnej odbywania specjalizacji?
Formalnie zmiana taka nastąpiłaby, gdyby szpital zobowiązał się w umowie o pracę do kontynuowania szkolenia specjalizacyjnego czytelniczki i rozwiązał z nią umowę o szkolenie specjalizacyjne. Ale nawet wówczas, gdy zmiana taka nie nastąpiła w sposób formalny, to i tak dokonała się w sposób faktyczny, ponieważ skutki prawne równoległego obowiązywania umowy o szkolenie specjalizacyjne i umowy o pracę są analogiczne do skutków, jakie wywołałaby zmiana podstawy prawnej odbywania specjalizacji. Strony łączą bowiem te same zobowiązania, tyle że zawarte w dwóch odrębnych umowach.
Dodatkowe zobowiązania
Przedstawiony czytelniczce projekt umowy o podnoszenie kwalifikacji zawodowych zdaje się świadczyć o tym, że szpital z pozycji jednostki macierzystej proponuje czytelniczce udzielenie płatnego urlopu szkoleniowego na czas trwania specjalizacji, co stanowiłoby kolejną podstawę specjalizacji (§ 7 ust. 2 pkt 2 rozp.). Zabieg ten wydaje się dość sztuczny i ma na celu wyłącznie nałożenie na czytelniczkę dodatkowych zobowiązań na podstawie odrębnych przepisów regulujących zasady i warunki podnoszenia kwalifikacji zawodowych [rozporządzenie z 12 października 1993 r. (Dz.U. nr 103, poz. 472)].
Sztuczne jest tworzenie na końcowym etapie specjalizacji nowej podstawy prawnej dla tejże specjalizacji poprzez udzielenie urlopu szkoleniowego na odbywanie specjalizacji w tym samym zakładzie, w którym czytelniczka jest zatrudniona. W tej sytuacji zwolnienie pracownika z obowiązku świadczenia pracy jest pozorne, ponieważ odbywanie stażu specjalizacyjnego podstawowego polega na wykonywaniu pracy. Tę samą pracę, z której czytelniczka byłaby zwolniona, musiałaby wykonywać w ramach szkolenia specjalizacyjnego. Chyba że na podstawie umowy o pracę zobowiązana jest wykonywać pracę w szerszym zakresie niż podczas specjalizacji.
Niewątpliwym nadużyciem jest próba objęcia proponowaną umową o podnoszenie kwalifikacji całego okresu specjalizacji wstecz i nakładanie obowiązku zwrotu wynagrodzenia w określonych przypadkach. Obowiązek ten nie może rzecz jasna objąć okresu, w którym czytelniczka nie była jeszcze zatrudniona i żadnego wynagrodzenia nie otrzymywała. W pozostałym zakresie czytelniczka nie musi się po prostu godzić na proponowaną wstecznie zmianę warunków szkolenia i żądać dokończenia specjalizacji na dotychczasowych zasadach.