Nastolatek z zaburzeniami psychicznymi w gabinecie lekarza POZ

Należy mieć świadomość tego, że w przypadku 50 proc. pacjentów objawy świadczące o rozwoju zaburzenia psychicznego pojawiają się pierwszy raz przed 15 rokiem życia, a u 75 proc. przed ukończeniem przez chorego 25 r.ż. Badania w grupie wiekowej uczniów szkół ponadpodstawowych potwierdzają, że nawet ¼ z nich potrzebuje wsparcia w związku z doświadczaniem problemów emocjonalnych, natomiast co 10 wymaga leczenia psychiatrycznego. Nawet co druga osoba przed 35 rokiem życia zmaga się choć raz z jakimś zaburzeniem psychicznym lub uzależnieniem. Jest to więc w populacji w wieku rozwojowym i młodych dorosłych problem powszechny, a co za ty idzie częsty w praktyce lekarza rodzinnego.

Okres izolacji odbił się negatywnie na kondycji psychicznej dzieci

Pandemia COVID-19 jeszcze wzmocniła wyżej wspomniane zjawiska, co potwierdzają dane na temat liczby zgłoszeń na izby przyjęć, szpitalne oddziały ratunkowe, a wreszcie statystyki dotyczące prób samobójczych i samobójstw.

- U sporej części nastoletnich pacjentów zgłaszających się do psychiatrów początek zaburzeń związany jest z pandemią COVID-19, a precyzyjniej mówiąc z okresem izolacji, w którym młodzież w dużej mierze utraciła relacje społeczne. Jednocześnie doszło do intensyfikacji relacji rodzinnych, które w okresie rozwojowym bywają trudne. Czas izolacji to także utrata stabilizacyjnej roli szkoły, która przed pandemią kojarzyła się dzieciom i młodzieży ze stresem, a jednak COVID-19 udowodnił, że rzeczywistość szkolna – choć bywa powodem frustracji – stabilizuje psychiczne i społeczne funkcjonowanie nastolatka. Powrót do nauki stacjonarnej ze względu na konieczność nadrobienia materiału i wyśrubowane oczekiwania nierzadko powodował dalsze wycofanie się z aktywności, pobudzał rozwój zaburzeń lękowych i depresyjnych oraz te dotyczące regulacji emocji – wskazuje dr hab. n. med. Maciej Pilecki z Kliniki Psychiatrii i Psychoterapii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Czy pandemia COVID-19 wpłynęła na nasilenie tendencji samobójczych w populacji dzieci i młodzieży? Jak wynika z danych pochodzących z badania EZOP problem tendencji samobójczych w przebiegu życia u młodzieży pomiędzy 12 a 17 r.ż. dotyka 5,7 proc. osób. Wysokie ryzyko próby samobójczej dotyczy 0,4 proc. wskazanej grupy wiekowej.

- Psychiatrzy dziecięcy często w swojej praktyce stykają się z młodymi osobami podejmującymi próby samobójcze, ale pacjenci ci są obarczeni niskim lub umiarkowanym ryzykiem zgonu w wyniku samobójstwa. Co więcej, zgony będące następstwem samobójstwa w znaczącym odsetku dotyczą osób, które wcześniej nie korzystały ze wsparcia w ramach opieki psychiatrycznej w okresie dzieciństwa lub nastoletniości – zwraca uwagę dr Maciej Pilecki.

Zaburzenia psychiczne adolescentów – z czym zetknie się lekarz rodzinny

Wspólnie z drem Krzysztofem Szwajcą dr Pilecki zrealizował badanie analizujące z jakimi problemami najczęściej dzieci i młodzież zgłaszają się do placówek I poziomu dziecięco-młodzieżowej opieki psychiatrycznej.

- 32 proc. pracowników poradni I poziomu wskazało na przypadki wysokiego ryzyka samobójczego, 81 proc. na przewlekłe samouszkodzenie, 32 proc. na całościowe zaburzenia rozwojowe. Ten ostatni problem zwykle dotyczy wprawdzie młodszych dzieci, ale pamiętajmy, że przecież one także dorastają i wówczas pojawiają się u nich trudności specyficzne dla okresu dorastania. Część wysokofunkcjonujących dzieci z diagnozą całościowych zaburzeń rozwoju manifestuje pierwsze objawy psychopatologiczne w okresie adolescencji. 35 proc. pracowników poradni wskazało na problem dysforii płciowej oraz dylematów związanych z tożsamością płciową – wymienia dr Maciej Pilecki.

Stosunkowo często personel placówek I poziomu styka się także z przemocą, której ofiarą jest pacjent (47 proc.), rozwojem w kierunku zaburzeń osobowości (76 proc.), problemami wynikającymi z niewydolności wychowawczej rodziców i opiekunów (82 proc.).

Zazwyczaj ryzyko samobójcze wiąże się z zaburzeniami depresyjnymi. W populacji nastoletniej stosunkowo często depresja nie przebiega w sposób typowy dla osób dorosłych, a więc z obniżeniem nastroju dłuższym niż 2 tygodnie oraz szeregiem innych objawów o spójnej manifestacji. W praktyce klinicznej częstsze u dzieci i młodzieży zagrożonej ryzykiem samobójczym będą zaburzenia regulacji emocji. W przypadku takiego pacjenta nastrój zmienia się gwałtownie w krótkim czasie, a młody człowiek reguluje emocjonalne napięcie np. poprzez ryzykowne zachowania, samouszkodzenia czy zachowania samobójcze.

Typowymi objawami problemów ze zdrowiem psychicznym, z którymi zetknie się w swoim gabinecie lekarze rodzinny będą depresja (obniżony nastrój), zachowania lękowe i unikowe, problemy z regulacją emocji, impulsywność i nieuwaga (z nadpobudliwością lub bez), destrukcyjne zachowania i agresja, używanie substancji psychoaktywnych, trudności w nauce, agresja i uzależnienie od mediów.

- Pierwsze manifestacje zaburzeń psychicznych w przypadku dzieci i młodzieży mogą przybierać charakter somatyczny. W przypadku zróżnicowanego obrazu, na który kombinacja zaburzeń warto zwrócić uwagę na ryzyko doświadczania przez dziecko traumy lub upośledzonego funkcjonowania w domu czy środowisku rówieśniczym – podkreśla dr Maciej Pilecki.

Lekarz rodzinny – ważne ogniwo opieki nad dzieckiem z trudnościami psychicznymi

Dr Maciej Pilecki podkreśla, że to lekarz rodzinny, obok psychiatry dziecięcego i pediatry, powinien stanowić podstawę sprawnego systemu opieki psychiatrycznej nad populacją dziecięco-młodzieżową. Lekarz rodzinny ma pod opieką zróżnicowaną wiekowo populację pacjentów, w przebiegu swojej praktyki jest w stanie zbudować opartą na zaufaniu więź z rodziną, ale też z dzieckiem, które zna często od wczesnego etapu jego rozwoju.

- Co więcej, gabinet lekarza rodzinnego i pediatry to miejsce idealne do tego, by zidentyfikować i oddziaływać na potencjalne czynniki ryzyka zaburzeń psychicznych. Lekarz rodzinny dysponuje też unikalną, holistyczną perspektywą na zdrowie dziecka – zauważa dr Maciej Pilecki.

Jak zaznacza ekspert, lekarz rodzinny ma obecnie do dyspozycji kilka narzędzi, które pozwolą mu na interwencję zgodnie z przyjętym w wytycznych algorytmem działania. Jednym z taki narzędzi może być skala HOPE.

- Wyróżniono w nim takie elementy, jak wzbudzenie w młodym pacjencie nadziei, że z problemem można sobie poradzić oraz wzmocnienie emocjonalne dziecka przeżywającego kryzys psychiczny. Wiąże się to oczywiście z okazaniem akceptacji i zrozumienia wobec tego, co dzieje się z dzieckiem. Należy przy tym używać języka, który nie etykietyzuje i jednocześnie odzwierciedla rozumienie problemu przez lekarza, ale też pozwala na skorygowanie wszelkich błędnych wyobrażeń rodziców czy dziecka. Warto mieć świadomość, że okazanie zaangażowania, wsparcia i lojalności także może mieć charakter oddziaływania terapeutycznego, a także uwzględnić preferencje dziecka na temat dalszej drogi postępowania – wskazuje dr Maciej Pilecki.

Gdy dziecko spotyka krzywda w domu rodzinnym – na co należy zwrócić uwagę?

• Odwlekanie wizyty po wystąpieniu urazu lub zranienia
• Próba zdobycia leków i uzyskania porady przez członków rodziny bez obecności pacjenta
• Nie zgłaszanie urazu lub zranienia jako problemu wymagającego interwencji lekarskiej
• Opisy dotyczące urazu lub zranienia są nieprecyzyjne, podawane niechętnie i zmieniają się w miarę upływu czasu
• Opis przebiegu urazu lub zranienia nie odpowiada stwierdzanym obrażeniom
• Współmałżonek/partner/rodzic stara się kontrolować przebieg badania, nie zgadza się na wyjście z gabinetu
• Próbie kontroli poddawane jest to, co lekarz zapisuje w dokumentacji
• Zmiana lekarza po zadaniu pytania o przemoc w rodzinie.

Na podstawie wykładu wygłoszonego podczas konferencji „Kompendium psychiatrii”, która odbyła się 16 marca 2023 r.

PRZECZYTAJ TAKŻE: Wymagamy od dzieci coraz więcej. Czy w końcu ich nie złamiemy?