Szczepienia przeciw HPV – kiedy szczepić, schemat dawkowania

Po raz pierwszy wirus HPV został opisany w latach 50. XX wieku. 20 lat później prof. Stefania Ginsburg-Jabłońska opisała związek wirusa HPV z rakiem skóry. W latach 1980-1990 niemiecki wirusolog prof. Harald zur Hausen z Niemieckiego Centrum Badań nad Rakiem w Haidelbergu prowadził prace dotyczące związku wirusa HPV z rakiem szyjki macicy. Wyniki jego badań zostały docenione i w 2008 r. uhonorowano go Nagrodą Nobla w dziedzinie medycyny i fizjologii. Odkrycie prof. Hausena przyczyniło się do opracowania szczepionek chroniących przed nowotworami narządów płciowych.

Typy wirusa HPV

Wirus HPV nie jest jednorodny. Istnieje około 200 typów wirusa HPV. Znamy 14 typów onkogennych (16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, 66, 68), które przyczyniają się do rozwoju chorób nowotworowych: raka szyjki macicy, odbytu, pochwy, sromu, prącia oraz gardła. Najczęstsze nowotwory HPV-zależne u kobiet to rak szyjki macicy, a także stany przedrakowe tego narządu – szacuje się, że są one w niemal 100 proc. związane z wirusem brodawczaka ludzkiego. W Polsce co roku wykrywa się ok. 3 600 raków szyjki macicy. U mężczyzn najczęściej występuje rak prącia, odnotowuje się około 250 przypadków rocznie. Natomiast nowotwory głowy i szyi (migdałka, tylnej ściany gardła, krtani), które również są związane z zakażeniem HPV, rozpoznaje się u około 6 tys. osób.

Z kolei typy wirusa niskiego ryzyka (6, 11, 40, 42, 43, 44, 54, 61, 72), czyli nieonkogenne, są odpowiedzialne za rozwój łagodnych zmian brodawczakowatych błon śluzowych i skóry. Typy 6 i 11 są odpowiedzialne za powstawanie kłykcin kończystych (brodawek narządów rodnych).

Jak można się zakazić HPV?

Rocznie na świecie dochodzi do około 300 mln nowych zakażeń wirusem HPV. W większości są one bezobjawowe, nie wywołują żadnych zmian chorobowych. Szacuje się, że ryzyko zetknięcia się z HPV – w zależności od regionu geograficznego – wynosi od kilku do kilkudziesięciu proc. w ciągu życia człowieka. W Polsce ponad 80 proc. populacji jest zakażona wirusem HPV.

Najczęściej do zakażenia HPV dochodzi poprzez kontakt seksualny: genitalno-genitalny, oralno-genitalny lub przez ręce w trakcie styczności z zakażonymi narządami płciowymi. Prezerwatywy nie stanowią stuprocentowej ochrony wirusem, ponieważ może być on obecny np. w nabłonku moszny czy sromu. Do zakażenia wirusem HPV może dojść także drogą pośrednią, np. stosując ręcznik osoby chorej lub dotykając skażonych sprzętów.

Nie tylko dorośli, kobiety i mężczyźni, mogą być zakażeni wirusem brodawczaka ludzkiego, ale również dzieci. W jaki sposób dochodzi do zakażenia noworodka? Najczęściej podczas porodu lub w czasie ciąży przez łożysko. Większość dzieci, które zakaziły się od matek, samoistnie usuwa wirusa w pierwszych 12 miesiącach życia. Dziecko może zakazić się także w czasie bliskich kontaktów z zakażonym rodzicem, np. w trakcie wspólnej kąpieli w wannie.

Nie ma leku na zakażenie wirusem HPV

Współczesna medycyna nie dysponuje lekami na zakażenie wirusem HPV. Zazwyczaj organizm eliminuje wirusa w ciągu kilku-kilkunastu miesięcy. W przypadku brodawek narządów płciowych czy kłykcin kończyn lekarz może przepisać preparat do stosowania miejscowego lub zaproponować zabieg krioterapii, który zamraża brodawkę za pomocą ciekłego azotu. Można rozważyć laserowe lub chirurgiczne usunięcie kłykcin.

W kwestii HPV istotną rolę odgrywa profilaktyka zakażeń. Warto zadbać o bezpieczne kontakty seksualne, czyli stosować zabezpieczenie w postaci prezerwatywy oraz ograniczyć liczbę partnerów seksualnych. Ważne są również regularnie wykonywane badania cytologiczne, dzięki nim na wczesnym etapie można wykryć ewentualne zmiany przednowotworowe. Kluczowym elementem w zapobieganiu zakażenia wirusem HPV są szczepienia.

PRZECZYTAJ TAKŻE: Prof. Nowakowski: szczepienie przeciw HPV o 90 proc. zmniejsza ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy

Szczepionka zapewnia skuteczną ochronę przed HPV

Pierwsza szczepionka przeciwko HPV została zarejestrowana w 2006 r. w USA i w Europie. Obecne szczepionki są wytwarzane za pomocą inżynierii genetycznej, wykorzystującej nowoczesne technologie rekombinacji DNA. Zawierają one cząstki wirusopodobne – fragmenty osłonki białkowej wirusa, czyli bez wirusowego DNA, co oznacza, że nie wywołują zakażenia. Szczepionka mobilizuje układ odpornościowy do wytworzenia przeciwciał, dzięki czemu zapewnia skuteczną ochronę przed wirusem HPV.

Szczepionki przeciwko ludzkiemu wirusowi brodawczaka są bezpieczne i dobrze tolerowane. Ich bezpieczeństwo zostało potwierdzone przez Światową Organizację Zdrowia i instytucje nadzorujące bezpieczeństwo leków.

Podczas szczepienia przeciwko HPV – podobnie jak w przypadku innych szczepionek – mogą wystąpić działania niepożądane. Zazwyczaj są to drobne dolegliwości: niewielki obrzęk i ból w miejscu iniekcji. Czasami pacjent skarży się na ból głowy czy stan podgorączkowy. Zdarza się, że odczuwając lęk przed iniekcją, ma zawroty głowy i jest osłabiony. Zgodnie z zaleceniami po szczepieniu należy pozostać na 15-minutowej obserwacji.

Przeciwwskazania do szczepienia są takie same, jak w przypadku innych szczepionek. Nie należy szczepić pacjenta z nadwrażliwością na substancję czynną lub składnik pomocniczy. Nie zaleca się podawania szczepionki kobietom w ciąży oraz osobom, u których po pierwszej dawce wystąpiły objawy niepożądane. Łagodna infekcja dróg oddechowych nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia przeciwko HPV, ale lepiej ustalić termin po ustąpieniu objawów choroby.

Kiedy szczepić przeciwko HPV?

Eksperci zalecają, aby szczepienia przeciwko HPV wykonywać przed inicjacją seksualną, wtedy są najbardziej skuteczne. Korzyść ze szczepienia przeciwko HPV odniosą również osoby w wieku do 26 lat oraz w wieku 27-45 lat, które wcześniej nie przyjęły szczepionki przeciwko HPV.

PRZECZYTAJ TAKŻE: Prof. Szuster-Ciesielska: jestem zbulwersowana wypowiedziami, że wirus HPV jest wirusem rozwiązłości

1 czerwca 2023 roku w Polsce uruchomiono program powszechnych, bezpłatnych szczepień dzieci przeciwko HPV. Narodowa Strategia Onkologiczna zakładała, że do 2028 r. osiągniemy 60-proc. poziom wyszczepienia populacji dziecięcej. Zainteresowanie szczepieniami było jednak bardzo małe: po roku od wprowadzenia programu zaszczepiono około 20 proc. dzieci.

Zgodnie z aktualnymi rekomendacjami, od 1 września 2024 r. szczepienia w ramach powszechnego programu szczepień przeciw HPV dostępne są dla dzieci, zarówno dla dziewczynek, jak i chłopców, po ukończeniu 9. roku życia do ukończenia 14. roku życia. Szczepienia przeciw HPV nie są obowiązkowe, są zalecane i realizowane w schemacie dwudawkowym w ramach Polskiego Programu Szczepień Ochronnych. Dlaczego szczepienie przeciw HPV jest ważne również u chłopców? Przypomnijmy, mężczyźni nie tylko chorują na choroby HPV-zależne, ale też przenoszą wirusa.

Jakie szczepionki przeciw HPV są dostępne

Rodzice mogą zdecydować, którą szczepionką przeciw HPV zaszczepić dziecko. Mają do wyboru dwie szczepionki: 2-walentną, skierowaną przeciwko dwóm rakotwórczym typom wirusa (HPV-16 i HPV-18) oraz 9-walentną, skierowaną przeciwko siedmiu rakotwórczym typom HPV (HPV-16, 18, 31, 33, 45, 52, 58) oraz dwóm typom odpowiedzialnym za brodawki płciowe (HPV-6, HPV-11).

Szczepienie przeciw HPV - schemat dawkowania

W przypadku dzieci w wieku 9-14 lat szczepienia przeciw HPV są realizowane w schemacie dwudawkowym. Drugą dawkę podaje się w odstępie od 5 do 13 miesięcy po podaniu pierwszej. Jeśli druga dawka szczepionki zostanie podana w okresie krótszym niż 5 miesięcy od pierwszej dawki, należy podać trzecią dawkę.

U młodzieży powyżej 15 lat i dorosłych stosuje się schemat trzydawkowy. W przypadku szczepionki 2-walentnej druga dawka jest zalecana po miesiącu, a trzecia – po 6 miesiącach. Drugą dawkę szczepionki 9-walentnej podaje się po dwóch miesiącach, trzecią – po 6 miesiącach.

Jak zaszczepić się przeciwko HPV w poradni

Szczepienie można wykonać w każdej poradni podstawowej opieki zdrowotnej (POZ), realizującej szczepienia ochronne. Rejestracja jest bardzo prosta: dziecko można zapisać za pomocą Internetowego Konta Pacjenta (IKP), infolinii telefonicznej 989 (codziennie w godz. 7.00-20.00) lub bezpośrednio w wybranej poradni POZ.

Szczepienia przeciw HPV w szkołach

Aby ułatwić rodzicom zaszczepienie dziecka, będzie można je zrealizować w szkołach. Na początku września 2024 r. Ministerstwo Zdrowia i Ministerstwo Edukacji ogłosiły rozpoczęcie programu bezpłatnych szczepień przeciw wirusowi HPV w szkołach podstawowych. Szczepienia mają być realizowane przez personel POZ, lekarza i pielęgniarkę, na terenie szkół, np. gabinecie profilaktyki zdrowotnej. Szczepienia będą realizowane we współpracy z właściwymi miejscowo kuratorami oświaty i powiatowymi stacjami sanepidu. Na udział dziecka w szczepieniu zgodę muszą wyrazić rodzice lub przedstawiciel ustawowy, poprzez podpisanie odpowiedniej deklaracji. Jednak obecność rodzica podczas szczepienia nie jest wymagana.

Światowi liderzy w szczepieniu przeciw HPV

Szczepionki przeciw HPV są z powodzeniem stosowane na całym świecie. Stanowią podstawowy element profilaktyki raka szyjki macicy oraz innych nowotworów HPV-zależnych. W 2007 roku Australia, jako jeden z pierwszych krajów, uruchomiła powszechny program bezpłatnych szczepień dziewczynek. W 2013 roku został on rozszerzony również na chłopców. Dzięki konsekwentnie realizowanemu programowi, szacuje się, że Australia ma szansę wyeliminować raka szyjki macicy do 2028 r.

W Wielkiej Brytanii i Szwecji już obserwuje się pozytywne skutki szczepień – kobiety, które jako nastolatki zostały zaszczepione, mają około 90 proc. niższe ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy. Również Dania, po wdrożeniu populacyjnych szczepień przeciwko HPV, odnotowała spadek zachorowalności na raka szyjki macicy, szczególnie w populacji, która była zaszczepiona przed 16. rokiem życia

Źródła: pacjent.gov.pl, pzh.gov.pl, gov.pl/web/zdrowie, szczepienia.pzh.gov.pl