Uwaga na zatrucia grzybami

Obecnie na wykazie grzybów dopuszczonych do obrotu i produkcji przetworów znajdują się 44 gatunki.  Ministerstwo zdrowia opublikowało projekt, który rozszerza listę grzybów jadalnych o trzy gatunki - smardza jadalnego, smardza stożkowatego oraz naparstniczkę czeską. 

Świadomość wyższa, ale wciąż za mała

Grzyby mają niewielkie wartości odżywcze, jednak ze względu na  walory smakowe, wciąż cieszą się  popularnością w polskiej kuchni. Jest jednak wiele gatunków, które są trujące i mogą doprowadzić nawet do śmierci. Zawarte w nich toksyny mogą działać tylko miejscowo na przewód pokarmowy, jednak niektóre nieodwracalnie uszkadzają wątrobę i nerki lub działają pobudzająco na ośrodkowy układ nerwowy. 

Ze względu na czas wystąpienia objawów zatrucia grzybami, przyjęto podział na dwie podstawowe grupy:

• zatrucia o krótkim okresie utajenia, w których zwykle od 30 minut do pięciu godzin po spożyciu potraw zawierających grzyby występują objawy kliniczne (najczęściej bóle brzucha, nudności, wymioty i biegunka),

• zatrucia o długim okresie utajenia, w których pierwsze objawy żołądkowo-jelitowe pojawiają się po ponad sześciu godzinach od spożycia grzybów. 

„Im dłuższy okres utajenia objawów, tym zatrucie grzybami jest groźniejsze - przekonuje dr n. med. Iwona Kozak-Michałowska, zastępcaca dyrektora medycznego Laboratoriów Synevo. "W razie najmniejszego przypuszczenia, że doszło do zatrucia grzybami należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem. Każda osoba, u której wystąpiły objawy zatrucia grzybami po upływie czterech lub więcej godzin od ich spożycia, powinna być poddana obserwacji szpitalnej” - przypomina.

Najczęstsze zatrucia grzybami 

46 proc. wszystkich zatruć odnotowuje się po spożyciu muchomora sromotnikowego (Amanita phalloides) i krowiaka podwiniętego (Paxillus involutus). Miejsce trzecie i czwarte zajmują grzyby o działaniu neurotropowym - muchomor plamisty (Amanita pantherina) i czerwony (Amanita muscaria). Około 30 proc. wszystkich zatruć dotyczy dzieci i młodzieży do 14 lat.

Objawy kliniczne zatrucia muchomorem sromotnikowym zależą od czasu, jaki upłynął od jego spożycia:

• okres bezobjawowy – 6 do 24 godzin od spożycia grzybów (średnio 6-12 godzin);

• zaburzenia żołądkowo-jelitowe – 12 do 24 godzin - gwałtowny początek, silne bóle brzucha, nudności, wymioty, bardzo silna biegunka; towarzyszą temu zaburzenia elektrolitowe i kwasowo-zasadowe;

• drugi okres utajenia – pozorna poprawa stanu zdrowia przez około 12-24 godzin; narastają biochemiczne markery uszkodzenia wątroby: aminotransferazy AST i ALT, bilirubina całkowita, następuje wydłużenie czasu protrombinowego;

• faza wątrobowa – uszkodzenie komórki wątrobowej po 3-4 dniach od zatrucia, masywne krwawienia z układu oddechowego i pokarmowego (zaburzenia krzepnięcia), niewydolność nerek, śpiączka wątrobowa, zgon może nastąpić pomiędzy 4-16 dniem od zatrucia.

Coraz więcej świadomych zatruć 

Zainteresowanie grzybami, które mają działanie halucynogenne. Do takich grzybów należy m.in. łysiczka lancetowata. Za halucynogenne działanie odpowiadają zawarte w niej alkaloidy indolowe: psylocybina i psylocyna.

Muchomor czerwony i muchomor plamisty zawierają w przeważającej ilości toksyny wywołujące tzw. zespół mykoatropinowy. Substancje te są pochodnymi 3-hydroksyizoksazolu, do których należą: kwas ibotenowy, muscymol i muscazon. Za toksyczność opisywanych grzybów odpowiadają głównie kwas ibotenowy i powstały po jego przemianie, bardziej czynny biologicznie, muscymol. 

Trudności diagnostyczne

Aby rozpoznać zatrucie grzybami, niezbędna jest dobra współpraca z pacjentem. Lekarz powinien przebadać wszystkie osoby, które spożyły tę samą potrawę z grzybów, co osoba zgłaszająca objawy zatrucia, nawet jeśli nie wystąpiły u nich żadne niepokojące objawy.

Prawidłowo zebrany wywiad powinien uwzględniać zarówno opis objawów u zatrutego pacjenta, jak i dokładny opis przygotowywania potrawy, którą spożył. O co należy zapytać:

• jaki rodzaj grzybów spożył pacjent wraz z możliwie najdokładniejszym ich opisem,
• w jakim środowisku grzyby zostały zebrane,
• w jaki sposób były przygotowywane i przechowywane przed spożyciem,
• jaka ilość potrawy grzybowej została spożyta,
• ile czasu upłynęło od momentu spożycia potrawy grzybowej do wystąpienia pierwszych objawów,
• ile czasu minęło od momentu wystąpienia objawów do chwili zgłoszenia się pacjenta do lekarza.

 

„Diagnostyka laboratoryjna zatrucia grzybami opiera się na badaniu mikologicznym. Rzadziej dotyczy wykrywania toksyn – tłumaczy dr Kozak-Michałowska. - Dlatego bardzo ważne jest, żeby zabezpieczyć do badania każdy materiał uzyskany od pacjenta, na przykład resztki grzybów i/lub przygotowanej z nich potrawy, treść żołądkową, wymiociny, kał, czy popłuczyny jelitowe” – dodaje.