Zaburzenia widzenia są często jednym z pierwszych objawów SM

Pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego (ang. optic neuritis, ON) jest zespołem chorobowym, który może mieć różną etiologię. W ostatnim czasie nastąpił znaczący postęp w rozpoznawaniu i rozumieniu jego patofizjologii. Powstała również klasyfikacja, która porządkuje to zagadnienie.

Najczęstszym typem choroby jest zapalenie nerwu wzrokowego związane ze stwardnieniem rozsianym (łac. sclerosis multiplex, SM). Jednocześnie zapalenie nerwu wzrokowego to jeden z najbardziej charakterystycznych symptomów SM, dotyczący nawet 60 proc. chorych. Może wystąpić na każdym etapie choroby, chociaż u 30-40 proc. osób jest pierwszym w życiu jej objawem. Mówimy wówczas o klinicznie izolowanym zespole ze względu na bardzo konkretną lokalizację i obraz kliniczny.

Plaka zapalna lokalizuje się w nerwie wzrokowym w odcinku pozagałkowym. Dochodzi przy tym do nagłego zaburzenia widzenia, najczęściej częściowego, w polu centralnym, rzadziej do całkowitej utraty wzroku. Charakterystyczny jest też ból za gałką oczną, nasilający się przy jej poruszaniu, a także zaburzenia widzenia barw (dyschromatopsja), głównie czerwonej i niebieskiej. Zaburzenia te najczęściej występują jednostronnie, zwykle w fazie rzutowo-remisyjnej. Jednoczesna manifestacja obustronna jest nietypowa dla SM, ale mogą występować nawroty w zakresie obu nerwów w różnym czasie.

Z reguły objawy pozagałkowego zapalenia nerwu wzrokowego utrzymują się dość długo, nawet do kilku tygodni. W większości przypadków dochodzi do odzyskania wzroku przez pacjenta, jednak u niektórych pozostaje częściowy ubytek w zakresie widzenia. Proces zdrowienia jest zwykle szybszy po zastosowaniu steroidoterapii dożylnej.

W diagnostyce różnicowej należy brać pod uwagę przede wszystkim zespół Devica, czyli spektrum chorobowe zapalenia rdzenia i nerwów wzrokowych (ang. neuromyelitis optica spectrum disorder, NMOSD), ale też zespół demielinizacyjny z obecnymi przeciwciałami anty-MOG czy zespoły poinfekcyjne w przebiegu chorób układowych.

Rzadziej występuje zapalenie nerwu wzrokowego jako tzw. epizod izolowany, czyli jednorazowe izolowane zapalenie nerwu wzrokowego (ang. single isolated optic neuritis, SION) lub nawracające izolowane zapalenie nerwu wzrokowego (ang. relapsing isolated optic neuritis, RION) czy też postać przewlekła. Istnieją przy tym niewyjaśnione typy kliniczne zapalenia nerwu wzrokowego, których nie da się przypisać do żadnej z wcześniej wymienionych kategorii etiologicznych. Być może dalsze badania pozwolą na wyodrębnienie kolejnych mechanizmów, związanych np. z przeciwciałami, które pozwolą na wyjaśnienie patogenezy niesklasyfikowanych dotąd przypadków NO.

Rozpoznanie tej jednostki chorobowej opiera się na ocenie klinicznej, czyli wywiadzie chorobowym, uwzględniającym objawy towarzyszące, a także badaniu okulistycznym dna oka i tarczy nerwu wzrokowego. Diagnostykę można poszerzyć o angiografię fluoresceinową (fluoroangiografia, AF) czy optyczną koherentną tomografię oka (ang. optical coherence tomography, OCT), która ocenia funkcję nerwu wzrokowego. Dzięki temu można wykluczyć m.in. przednią ischemiczną neuropatię nerwu wzrokowego, a także inne choroby siatkówki czy gałki ocznej, które są w domenie okulistów.

Po zdiagnozowaniu NO postępowaniem z wyboru jest podanie dożylnych kortykosteroidów. W przypadku znanej etiologii (np. SM, NMOSD) stosuje się leki wpływające na przebieg choroby podstawowej. Leczeniem wspomagającym może być dołączenie np. cytykoliny, ale również leków poprawiających krążenie czy witamin. Warto zaznaczyć, że odpowiednie postępowanie terapeutyczne, zwłaszcza leki immunomodulujące w przebiegu SM, zmniejsza ryzyko nawrotów.