Kaszel jest częstym objawem choroby i nie należy go lekceważyć. Do najczęstszych przyczyn jego wystąpienia należą choroby górnych i dolnych dróg oddechowych o charakterze ostrym i przewlekłym. Kaszel może mieć także związek z chorobami układu krążenia, przewodu pokarmowego (refluks żołądkowo-przełykowy) czy alergicznymi, jak również z paleniem papierosów. Może też być polekowy lub mieć podłoże psychogenne. 

Leczenie objawowe kaszlu zależy od jego przyczyny i rodzaju. Dlatego ważny jest szczegółowy wywiad, stwierdzający czy kaszel jest suchy (nieproduktywny, bez odkrztuszania wydzieliny), czy mokry (produktywny, z wydzieliną), jakie są czynniki zaostrzające lub łagodzące jego napady. W przypadku kaszlu produktywnego zwykle zaleca się leki rozrzedzające wydzielinę oskrzelową i ułatwiające usuwanie jej z dróg oddechowych (mukolityki), jej zaleganie bowiem w oskrzelach grozi niekontrolowanym rozwojem zakażenia. Suchy kaszel bywa dokuczliwy i bolesny. Powtarzające się, nasilone napady bezproduktywnego kasłania mogą powodować ból gardła, nadwyrężać mięśnie klatki piersiowej i grzbietu. W 80 proc. przyczyną kaszlu suchego są zakażenia dróg oddechowych o podłożu wirusowym. W jego tłumieniu sprawdzają się leki przeciwkaszlowe, które skutecznie hamują odruch kaszlu. 

Jak często farmaceuta doradza lek bez recepty osobie z objawem kaszlu?

Zawsze polecam konsultację z lekarzem. Jednak nie zawsze jest ona możliwa, dlatego alternatywą dla pacjenta jest sięganie po leki doraźne, o statusie OTC. Wówczas polecam odpowiedni lek do określonego rodzaju kaszlu.

Jakie leki są stosowane w przypadku kaszlu nieproduktywnego?

Leki stosowane w objawowym leczeniu nieproduktywnego kaszlu działają ośrodkowo lub obwodowo. Działanie ośrodkowe polega na hamowaniu czynności ośrodka kaszlu w rdzeniu przedłużonym. Obwodowe zaś na łagodzeniu podrażnień zakończeń nerwowych w drogach oddechowych za pomocą leków działających obwodowo oraz śluzów roślinnych działających osłaniająco. Wśród preparatów o działaniu ośrodkowym są leki opioidowe i nieopioidowe. Do leków nieopioidowych o obwodowym mechanizmie działania zaliczamy benzonatat, lewodropropizynę oraz śluzy roślinne. 

Leki przeciwkaszlowe o działaniu ośrodkowym charakteryzują się dużą skutecznością. Do leków najsilniej hamujących odruch kaszlowy należą opioidy. Wśród nich praktyczne zastosowanie i znaczenie mają kodeina i dekstrometorfan, dostępne bez recepty jako leki OTC. Kodeina wchodzi m.in. w skład preparatów złożonych podawanych w schorzeniach dróg oddechowych, jak np. Thiocodin (fosforan kodeiny z sulfogwajakolem). Ten znany od wielu lat preparat wprowadzono po raz pierwszy do obrotu w grudniu 1953 r. (tabletki), czyli ponad 60 lat temu. Inne preparaty przeciwkaszlowe z zawartością kodeiny to: Neoazarina (fosforan kodeiny z tymiankiem), Sirupus Tussipini, Sirupus pini comp. Natomiast dekstrometorfan wchodzi m.in. w skład tabletek (Acodin, DexaCaps, Stopex, Tussal, Tussidex) i syropów (DexaPini, DexaPico, Mucotussin, Robitussin, TussiDrill).

Jak długo stosować leczenie lekami opioidowymi?

Opioidowe leki przeciwkaszlowe są bardzo skuteczne. W celu złagodzenia objawów kaszlu nieproduktywnego powinny być stosowane krótko (2-3 dni). Najczęściej zdarza się potrzeba ich zastosowania, gdy rozwija się infekcja wirusowa lub w okresie zdrowienia (wrażliwa śluzówka uszkodzona po infekcji). Przy mocnym, duszącym kaszlu zaleca się przyjmować je na godzinę przed zaśnięciem.

Jaka maksymalnie dawka leku zawarta w jednym opakowaniu leku OTC zapewnia możliwość skutecznego leczenia przy zachowaniu bezpieczeństwa wynikającego z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii i ustawy Prawo farmaceutyczne?

Producent zaleca przyjmowanie Thiocodinu czy Acodinu 3 razy dziennie po jednej tabletce (15 mg). Na rynku polskim w grupie leków przeciwkaszlowych mamy Nurofen Plus zarejestrowany w opakowaniach po 6, 12 i 24 tabletek (200 mg paracetamolu i 12,8 mg fosforanu kodeiny w jednej tabletce) i Thiocodin w opakowaniach po 10 i 20 tabletek (15 mg fosforanu kodeiny i 300 mg sulfogwajakolu). Zgodnie z dawkowaniem, opakowanie Nurofen Plus 24 tabl. zapewnia osobie dorosłej czterodniowe leczenie (skuteczne i bezpieczne) w maksymalnej dawce dziennej 76,8 mg fosforanu kodeiny (w przeliczeniu na kodeinę 60 mg). Thiocodin 20 tabl. umożliwia choremu leczenie kaszlu ostrego przez 7 dni przy maksymalnej dawce dziennej 45 mg fosforanu kodeiny (w przeliczeniu na kodeinę 35,15 mg). 

W większości krajów Unii Europejskiej produkty zawierające fosforan kodeiny dopuszczone są do obrotu jako leki OTC. W niektórych krajach wprowadzono ograniczenia dotyczące wielkości opakowań dopuszczonych do jednorazowej sprzedaży, np. w Wielkiej Brytanii można wydać lek zawierający kodeinę w opakowaniu maksymalnie 32-tabletkowym.

Obecne regulacje prawne umożliwiają wydanie farmaceucie pojedynczego opakowania leku zawierającego kodeinę, dekstrometorfan czy pseudoefedrynę o indywidualnym numerze dopuszczenia do obrotu na jednym paragonie.

Od 1 stycznia 2017 r. zostaną stworzone nowe ramy prawne do wydawania leków zawierających substancje o działaniu psychoaktywnym, w tym kodeinę i dekstrometorfan. Planuje się limitować te leki do jednego opakowania wystarczającego na przeprowadzenie jednej skutecznej kuracji. Czy to rozwiązanie jest słuszne?

Sądzę, że tak. W rozporządzeniu ma zostać określony wykaz substancji o działaniu psychoaktywnym i maksymalny poziom ich zawartości w produkcie leczniczym, wystarczający do przeprowadzenia skutecznej terapii w ramach leczenia domowego, w dopuszczalnym okresie bezpiecznego leczenia jednej osoby. Większe dawki będzie mógł przepisać lekarz. 

Zostanie też ograniczona do jednego opakowania sprzedaż leków zawierających substancje przeciwkaszlowe: kodeinę lub dekstrometorfan, a także pseudoefedrynę, stosowaną w leczeniu zapaleń górnych dróg oddechowych. Kiedyś Thiocodin był w opakowaniach po 10 tabletek. Obecnie jest 10 i 20 tabletek, czyli możemy sprzedać jedno opakowanie większe, które często aż nadto wystarcza na przeprowadzenie kuracji przeciwkaszlowej (po kilku dniach zmniejsza się dawkę z powodu poprawy i wkrótce zaprzestaje się brania leku). 

Najwyższa dawka całkowita w opakowaniu (substancja czynna leku: bromowodorek dekstrometorfanu) jest w preparacie Stopex (30 tabletek po 30 mg). Inne preparaty zawierają mniejszą dawkę łączną w opakowaniu (240-450 mg) przy pojedynczej dawce (np. tabletce) 15-30 mg dekstrometorfanu. Maksymalna dawka dobowa dla dekstrometorfanu wynosi 120 mg, zatem dostępne na rynku farmaceutycznym preparaty OTC z tą substancją umożliwiają pacjentom leczenie kaszlu ostrego od 2 do 7 dni (porównywalnie z preparatami zawierającymi kodeinę). 

Plan Ministerstwa Zdrowia jest słuszny, ale niekoniecznie skuteczny. Po jakimś czasie funkcjonowania nowego przepisu okaże się, jakie ma luki pozwalające go obejść. Może wyjściem byłoby stworzenie rejestru transakcji sprzedaży leków z substancjami psychoaktywnymi?