Kto może prowadzić badania profilaktyczne?

Czytelniczka opisuje swoją sytuację: "Ja taki kurs, dwumiesięczny, a nie miesięczny, ukończyłam jeszcze w 1993 r. W ośrodku nie chcą go uznać, bo twierdzą, że kurs musi być ukończony na podstawie rozporządzenia z 1996 r. Moim zdaniem, rozporządzenie nie neguje mojego kursu. Na podstawie tego kursu uzyskałam wpis do rejestru, a w 2003 r. dodatkowo uprawnienia na promieniowanie jonizujące. Mimo to WOMP grozi mi skreśleniem z listy. Proszę o pomoc".

Opinia naszego eksperta prawnego:

Uprawnienia lekarzy do samodzielnego wykonywania badań profilaktycznych pojawiły się w 1992 r. w związku z reorganizacją opieki profilaktycznej nad pracownikami. Wcześniej badania te były wykonywane wyłącznie przez przychodnie zakładowe i inne placówki służby zdrowia. Uprawnienia do badań wynikały wówczas z zatrudnienia na odpowiednim stanowisku. Przepisy, które weszły w życie 21 listopada 1992 r., przyznały uprawnienia do badań profilaktycznych lekarzom posiadającym wymaganą specjalizację oraz lekarzom, którzy byli zatrudnieni na stanowisku rejonowego lekarza przemysłowego w pełnym wymiarze czasu pracy przez okres co najmniej 6 lat. Ponadto dopuściły wykonywanie badań profilaktycznych, lecz tylko w okresie do końca 1995 r., również przez lekarzy, którzy byli zatrudnieni na stanowisku rejonowego lekarza przemysłowego w pełnym wymiarze czasu pracy przez okres co najmniej 3 lat lub lekarzy, którzy odbędą wymagane przeszkolenie.

Ramowy program przeszkolenia ustalał minister zdrowia i opieki społecznej na wniosek jednostki badawczo-rozwojowej w dziedzinie medycyny pracy. Lekarz, który odbył przeszkolenie, mógł otrzymać na swój wniosek odpowiednie zaświadczenie o spełnieniu wymagań, wystawiane przez wojewodę.

Galimatias prawny

Kolejne przepisy zostały wydane na początku 1996 r. Poszerzyły one krąg uprawnionych do badań o kolejnych lekarzy zatrudnionych na określonych stanowiskach. Musieli oni, tak jak rejonowi lekarze przemysłowi, spełniać warunek zatrudnienia na tych stanowiskach w pełnym wymiarze czasu pracy przez okres co najmniej 6 lat. Podobnie jak poprzednie, przepisy te dopuściły wykonywanie badań profilaktycznych, lecz tylko w okresie do końca 1996 r., również przez lekarzy, którzy byli uprawnieni do ich wykonywania do końca 1995 r. lub byli zatrudnieni w pełnym wymiarze czasu pracy przez okres co najmniej 3 lat na określonych stanowiskach. Przepisy te nie przewidywały kursów doskonalących, ale przedłużały uprawnienia lekarzy, którzy je odbyli. Podtrzymały ponadto możliwość uzyskiwania zaświadczeń wystawianych przez wojewodę, nakładając na niego obowiązek zaprowadzenia rejestru tychże zaświadczeń.
Na tak zagmatwany stan prawny nałożyły się przepisy obecnie obowiązującego rozporządzenia z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników. Ich celem było uporządkowanie dotychczasowego bałaganu. Polegał on na tym, że lekarze mogli prowadzić badania bez formalnego poświadczenia posiadanych uprawnień, ponieważ uzyskanie zaświadczenia nie było obligatoryjne.

Nowe przepisy nałożyły na wszystkich uprawnionych obowiązek złożenia wniosków o wpis do rejestru (§ 12). Wprowadziły ponadto obowiązek ukończenia kursu doskonalącego w terminie 3 lat od dnia wejścia w życie rozporządzenia w stosunku do lekarzy bez specjalizacji zatrudnionych przez okres 6 lat na określonych stanowiskach (§ 7 ust. 2). Termin ten został później przesunięty do 31 grudnia 2001 r. Lekarze, którzy nie ukończyli kursu doskonalącego w terminie, utracili uprawnienia do badań profilaktycznych.

Obowiązek dodatkowego przeszkolenia

Problem przedstawiony przez czytelniczkę sprowadza się do pytania: czy ukończenie kursu w 1993 r. było równoznaczne z dopełnieniem obowiązku przewidzianego w § 7 ust. 2? Na to pytanie nie sposób jednoznacznie odpowiedzieć. Kurs odbyty w 1993 r. nie dawał bowiem stałych uprawnień do badań profilaktycznych, lecz jedynie uprawnienia tymczasowe, które wygasały z końcem 1996 r. Tak stanowił § 15a poprzedniego rozporządzenia. Potwierdzeniem zachowania tej reguły pod rządami obecnego rozporządzenia było przedłużenie mocy obowiązujące § 15a do końca 1996 r., pomimo uchylenia pozostałych przepisów (§ 15).

Sprawę wyjaśnia jednak przywołany wyżej przepis § 12, który według mnie ma kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia problemu. Stanowi on, iż lekarze, którzy uzyskali uprawnienia do badań profilaktycznych na podstawie dotychczasowych przepisów, mają 3 miesiące na złożenie wniosku o wpis do rejestru lekarzy. Zwracam uwagę, że przepis ten nie odróżnia lekarzy, którzy uzyskali uprawnienia na stałe, od tych, którzy uzyskali je tylko na czas określony. Nie wyklucza tym samym spod zakresu swojego działania żadnych lekarzy, którzy uzyskali uprawnienia na podstawie dotychczasowych przepisów. Obejmuje wszystkich, także tych, którzy nabyli uprawnienia dzięki wcześniej odbytym kursom.
Jak zatem pogodzić liberalne brzmienie § 12 z obowiązkiem odbycia kursów doskonalących, przewidzianym przez § 7 ust. 2, tudzież wygasaniem czasowych uprawnień na mocy § 15a?

Należy zacząć od tego, że § 12 wcale nie rozstrzyga o zachowaniu nabytych uprawnień. Nie stanowi bowiem, że lekarze, którzy złożą wnioski, zachowają swoje uprawnienia. Przepis ten zobowiązywał lekarzy do składania w wyznaczonym terminie wniosków o wpis do rejestru. Tym sposobem dawał organowi rejestrowemu, czyli wojewódzkiemu ośrodkowi medycyny pracy, możliwość zweryfikowania ich uprawnień. WOMP mógł wówczas ocenić to, czy dwumiesięczny kurs ukończony przed wejściem w życie obowiązujących przepisów odpowiada kursowi przewidzianemu w § 7 ust. 2. Jeżeli uznał, że odpowiada, to powinien zarejestrować lekarza na stałe. Jeżeli nie odpowiada, to powinna nastąpić rejestracja na czas określony: do końca 1996 r. (§ 15a) albo na okres 3 lat, jeśli lekarz spełniał wymogi określone w § 7 ust. 1 pkt 2 lit a)-d).

Rejestr uprawnionych, czyli kto ma właściwą pieczątkę

Pozostaje jeszcze odpowiedzieć na pytanie: po czym poznać, czy nastąpiła rejestracja na stałe, czy na czas określony? Po pieczątce. Otóż, zgodnie ze wzorem określonym w załączniku nr 6 do rozporządzenia, każda pieczęć lekarza przeprowadzającego badania profilaktyczne posiada oznaczenie cyfrowo-literowe. Składa się ono z czterech części oddzielonych ukośnikami. Część druga informuje o podstawie i zakresie uprawnień. Jeżeli na pieczątce czytelniczki widnieją cyfry 693, oznacza to, że WOMP zarejestrował ją na stałe. Cyfra 6 wskazuje bowiem na 6-letni staż pracy, a cyfry 93 - na dwie ostatnie cyfry roku, w którym lekarz odbył wymagane przeszkolenie. Gdyby WOMP zarejestrował ją czasowo, to na pieczątce widniałyby cyfry 896, oznaczające możliwość przeprowadzania badań do końca 1996 r., bądź cyfry 600, oznaczając 6-letni staż pracy bez wymaganego przeszkolenia. Swoją drogą ciekawi mnie, jak WOMP-y poradziły sobie z oznaczaniem szkoleń odbytych w 2000 r.?

Jeżeli czytelniczka została zarejestrowana na stałe, to jakiekolwiek groźby wykreślenia jej obecnie z rejestru są bezpodstawne, ponieważ żaden przepis nie uprawnia dyrektorów WOMP do wykreślania lekarzy na podstawie własnej decyzji. Pisałem o tym niedawno w artykule ?Nie można skreślić lekarza z rejestru" (Puls Medycyny nr 17 (180) z 29 października 2008 r., s. 30).

Podstawa prawna:
1) rozporządzenie ministra zdrowia i opieki społecznej z 10 sierpnia 1992 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników (Dz.U. nr 62, poz. 313);
2) rozporządzenie ministra zdrowia i opieki społecznej z 2 stycznia 1996 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników (Dz.U. nr 7, poz. 45);
3) rozporządzenie ministra zdrowia i opieki społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzenia badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. nr 69, poz. 332 ze zm.).