Łagodzenie złych wspomnień

Leczenie ruchem gałek ocznych jest metodą psychoterapeutyczną, która wykazała dobre efekty zarówno u dzieci, jak i dorosłych z zespołem stresu pourazowego (post-traumatic stess disorder, PTSD). Metoda ta, znana pod skrótem EMDR (eye movement desensitization and reprocessing), polega na tym, że pacjent myśli o swoim traumatycznym przeżyciu, a jego wzrok skoncentrowany jest na poruszającym się palcu terapeuty.
Wcześniejsze badania skupiły się przede wszystkim na efektach natychmiastowych i krótkotrwałych. Wyniki jednego z najdłużej kontynuowanych badań wskazują obecnie na to, że rezultaty terapii EMDR mogą być długotrwałe. „Rezultaty utrzymywały się przez trzy lata po ukończonej terapii. Zniknęły przykre wspomnienia, a zdolności do egzystowania w społeczeństwie sukcesywnie się poprawiały" - mówi Göran Högberg, psychiatra odpowiedzialny za omawiane badania w Instytucie Karolinska w Huddinge pod Sztokholmem.
Udział w nich wzięło 21 motorniczych i osób z personelu pociągów sztokholmskiego metra, u których wystąpił zespół stresu pourazowego w związku z wypadkiem w pracy, np. widokiem ludzi skaczących na tory tuż przed jadącym pociągiem lub narażeniem na groźby albo przemoc fizyczną. Badanie przeprowadzono z randomizacją.

Długotrwałe efekty

W pierwszym badaniu, o krótkim czasie trwania, ponad połowa uczestników została poddana terapii EMDR przez 5 kolejnych spotkań. Rezultaty, które opublikowano w Nordic Journal of Psychiatry wiosną tego roku (2007; 61: 54-61) wykazały, że spośród dwunastu leczonych osób osiem całkowicie wyzdrowiało, podczas gdy w grupie pozostałych badanych - zaledwie jedna.
W badaniu długoterminowym brali udział wszyscy pacjenci, także ci, którzy w pierwszej turze stanowili grupę kontrolną. Obserwacje pacjentów prowadzono przez trzy lata. Wyniki badania nie zostały jeszcze opublikowane, ale - zdaniem Görana Högberga - są bardzo obiecujące.
„Efekt był w zasadzie taki sam, jak po krótkim czasie obserwacji. Mimo że 21 osób to dość mała grupa doświadczalna, można wyraźnie stwierdzić, że terapia niewątpliwie przynosi pozytywne rezultaty, zarówno w krótkiej, jak i w dłuższej perspektywie czasowej" - mówi Göran Högberg.

Kontrowersyjna metoda

Terapia EMDR obejmuje kilka etapów. W pierwszej kolejności pacjent wykonuje ćwiczenia rozluźniające. Następnie do stanu odprężenia włącza się stymulację sensoryczną, np. ruch gałek ocznych. Później pacjent dostaje polecenie myślenia o swoim traumatycznym przeżyciu, przy równoczesnym powtarzaniu ruchów gałek ocznych.
„Poprzez połączenie traumatycznego wspomnienia z ruchem gałek ocznych związanych z pozytywnym stanem odprężenia, rozpoczyna się w mózgu starcie wrażeń pozytywnych i negatywnych. Jeśli terapia się powiedzie, zwyciężają te pozytywne - wyjaśnia Göran Högberg. - W porównaniu z kognitywną terapią zachowań, niewątpliwą zaletą terapii EMDR jest to, że wcale nie trzeba opowiadać o traumatycznych doświadczeniach, a narażenie na takie wspomnienia występuje tylko przez stosunkowo krótki czas. Może to służyć zwłaszcza pacjentom, którzy mają za sobą wyjątkowo trudne przeżycia, takie jak wojna czy gwałt".
Dlaczego terapia jest skuteczna i jaką rolę odgrywa w niej ruch gałek ocznych - tego jeszcze do końca nie wyjaśniono. Z przeglądu metod terapeutycznych stosowanych w stanach lękowych, który przeprowadziła w 2005 roku Szwedzka Komisja Przygotowawcza Oceny Medycznej (SBU) wynika, że metoda EMDR przynosi pozytywne efekty, chociaż ruch gałek ocznych nie ma żadnego znaczenia terapeutycznego.
Göran Högberg uważa jednak, że to właśnie ruchy oczu są ważne, ponieważ pomagają wywołać w ciele pozytywne uczucie płynące ze stanu odprężenia. „Jedna z teorii mówi także o tym, że wpływają one uspokajająco na system nerwowy, przez co reakcja organizmu na strach zostaje złagodzona" - zauważa Göran Högberg.
W czerwcu br. grupa naukowców z Instytutu Karolinska opublikowała wyniki badań, które wskazują, że terapia EMDR aktywuje podobne mechanizmy, jakie zachodzą w fazie snu REM - co jest ważne dla przepracowania przeżyć i wspomnień.
„To, że system aktywowany jest jednocześnie z koncentracją uwagi na traumatycznym wspomnieniu, wyjaśniałoby, dlaczego terapia jest skuteczna. Byłby to również dowód na to, że ruchy gałek ocznych nie są bynajmniej bez znaczenia" - podsumowuje doc. Peter Söndergaard, który przeprowadzał badanie.

Pokonywanie traumy
Terapia EMDR (eye movement desensitization and reprocessing) jest metodą stosowaną w zespole stresu pourazowego. W czasie terapii pacjent myśli o swoim traumatycznym przeżyciu i równocześnie wodzi wzrokiem za palcem terapeuty. Według szwedzkich badań przeprowadzonych wśród osób z obsługi metra, uczestniczących w traumatycznych wydarzeniach, metoda może sprawiać, że przykre wspomnienia nie wracają przez długi czas.