Lekarze nie muszą usprawiedliwiać nieobecności uczniów

Pytanie: czy lekarz ma obowiązek wystawiania uczniom usprawiedliwień do szkoły, czyli zwolnień z zajęć szkolnych, jest źle postawione. Zakłada bowiem, że istnieje pewien zakres obowiązków, z których lekarz musi się wywiązać w każdym przypadku. Tymczasem zakres obowiązków lekarza zależy od tego, do czego się zobowiązał w stosunku do konkretnego pacjenta lub zatrudniającej go instytucji. Poza obowiązkiem udzielenia pomocy lekarskiej w nagłych przypadkach, źródłem obowiązków lekarza nie jest ustawa, lecz umowa, jaką lekarz zawiera bezpośrednio z pacjentem, z zakładem opieki zdrowotnej czy z Narodowym Funduszem Zdrowia.

Zakres obowiązków

Lekarz zobowiązuje się do udzielania świadczeń zdrowotnych w zakresie i na warunkach określonych w umowie. Przepis, który stanowi, że obowiązkiem lekarza jest wykonywać zawód zgodnie z aktualną wiedzą medyczną, zasadami etyki zawodowej oraz z należytą starannością, nie może być traktowany jako wystarczająca podstawa zobowiązania lekarza do działania. Przepis ten wyznacza jedynie dyrektywy, jakimi lekarz powinien się kierować, gdy przystąpi do wykonywania określonych świadczeń. Podobnie przepis, w myśl którego wykonywanie zawodu lekarza polega m.in. na wydawaniu opinii i orzeczeń lekarskich, nie wyznacza zakresu obowiązków, lecz zakres uprawnień zawodowych.

Krótko mówiąc, lekarz jest uprawniony, a nie zobowiązany do wystawiania zwolnień i innych zaświadczeń lekarskich. Jeżeli zobowiąże się do ich wystawiania, powinien czynić to zgodnie z zasadami wykonywania zawodu.

W tym kontekście warto zauważyć, że zakres świadczeń kontraktowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia nie obejmuje zaświadczeń lekarskich wydawanych na życzenie pacjenta, jeżeli nie są one związane z dalszym leczeniem, rehabilitacją, kontynuowaniem nauki albo uczestnictwem dzieci bądź uczniów w zajęciach sportowych lub w zorganizowanym wypoczynku. Zakres ten nie obejmuje zaświadczeń związanych z uczestnictwem dzieci we wszelkich zajęciach szkolnych, w tym także lekcyjnych, z czego wynika, że lekarz nie ma obowiązku wystawiania usprawiedliwień uczniom w ramach kontraktu. Natomiast wystawianie zaświadczeń lekarskich na życzenie pacjenta w ramach wizyty prywatnej należy, jak sądzę, do ustalonych zwyczajów. W myśl Kodeksu cywilnego, czynność prawna - jaką jest każda umowa - wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów. Przy czym umowa nie musi zostać zawarta formalnie; może powstać w sposób dorozumiany (per facta concludentia). Wystarczy, że pacjent przyjdzie do lekarza, a lekarz przystąpi do działania. Dlatego lekarz, który przyjmuje dziecko prywatnie, a nie zamierza wystawić mu zwolnienia lekarskiego, powinien uprzedzić o tym rodziców, by uniknąć niepotrzebnych nieporozumień.

Forma zaświadczeń

Nie wszystkie zaświadczenia lekarskie o stanie zdrowia pacjenta muszą być wystawiane na drukach ZUS ZLA. Obowiązek posługiwania się tymi drukami istnieje tylko w odniesieniu do tych osób, którym zaświadczenie potrzebne jest jako dowód stwierdzający czasową niezdolność do pracy w celu ustalenia prawa do zasiłków z ubezpieczenia społecznego. Ponieważ ubezpieczenie w razie choroby i macierzyństwa nie obejmuje dzieci, zaświadczenia o ich stanie zdrowia mogą być wydawane w dowolnej formie.
Po tych wyjaśnieniach możemy przejść do odpowiedzi na poszczególne pytania. Lekarz pediatra, jak każdy inny lekarz przyjmujący w ramach kontraktu z NFZ, nie ma obowiązku usprawiedliwiania nieobecności uczniów w szkole. Natomiast ten sam lekarz przyjmujący prywatnie nie powinien uchylać się od wystawienia zaświadczenia lekarskiego na życzenie ucznia bądź jego rodziców, chyba że uprzednio zastrzegł, iż udzielane przez niego świadczenia nie obejmują wystawiania zaświadczeń.

Wszystko zależy od szkoły

Zarządzenie ministerialne, mówiące o tym, że nieobecność dziecka w szkole usprawiedliwiają rodzice, nie obowiązuje. Zgodnie z obowiązującym rozporządzeniem ministra edukacji narodowej, obowiązki ucznia w zakresie usprawiedliwiania nieobecności na zajęciach edukacyjnych określa statut szkoły. Zasady i formy usprawiedliwień w poszczególnych szkołach mogą się zatem różnić. Z reguły wystarczy oświadczenie jednego z rodziców lub opiekunów, który odpowiada za dopełnienie obowiązku szkolnego, natomiast uczniowie pełnoletni usprawiedliwiają się samodzielnie.
Zwolnienie na druku ZUS ZLA należy wystawiać młodocianym pracownikom odbywającym praktyczną naukę zawodu w ramach przygotowania zawodowego, ponieważ podlegają oni obowiązkowemu ubezpieczeniu chorobowemu. Nie jest ono potrzebne uczniom szkół zawodowych, którzy odbywają praktyki w ramach zajęć szkolnych, na podstawie umowy zawartej pomiędzy szkołą a zakładem pracy.

Podstawa prawna:
1) art. 2 ust. 1, art. 4 i 30 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty;
2) art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych;
3) art. 56 i 60 Kodeksu cywilnego;
4) art. 1 ust. 1, art. 53 ust. 1 i art. 55 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa;
5) art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 8 ust. 1 i art. 11 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych;
6) art. 70 ust. 2 i 5 ustawy o systemie oświaty;
7) rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 9 lutego 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz.U. nr 35, poz. 222).