Morfologia krwi powinna być wykonywana raz do roku [WYWIAD]

• Morfologia krwi jest prostym, szybkim i jednocześnie tanim badaniem, które dostarcza wielu istotnych informacji na temat stanu zdrowia.
• Morfologia krwi wspiera diagnostykę nowotworów układu krwiotwórczego i innych chorób na wczesnym etapie, gdy nie dają żadnych objawów.
• Pozwala także wykryć stany, które przebiegają w sposób utajony, np. utajony niedobór żelaza.
• U osób, które nie zgłaszają żadnych objawów, czują się zdrowo, morfologia krwi powinna być wykonana przynajmniej raz w roku. Natomiast u osób, które zauważyły u siebie niepokojące objawy, badanie to należy przeprowadzić jak najszybciej.

Proszę przypomnieć, na czym polega morfologia krwi obwodowej?

Morfologia krwi to najczęściej wykonywane badanie diagnostyczne, które polega na ocenie zarówno ilości, jak i jakości tzw. elementów morfotycznych krwi — krwinek czerwonych, czyli erytrocytów, krwinek białych, czyli leukocytów (których jest pięć rodzajów: neutrofile, limfocyty, monocyty, eozynofile i bazofile) i płytek krwi. Dzięki współczesnym analizatorom hematologicznym wiele parametrów krwi jest ocenianych automatycznie. Morfologia krwi jest więc prostym, szybkim i jednocześnie tanim badaniem, które dostarcza wielu istotnych informacji na temat stanu zdrowia.

Jakie choroby pozwala wykryć to badanie i jakie zmiany w obrazie morfologicznym krwi są dla nich charakterystyczne?

Najczęstsze z chorób wykrywanych dzięki morfologii krwi są niedokrwistości. W większości przypadków ich przyczyną jest niedobór żelaza. Pierwiastek ten jest potrzebny do produkcji hemoglobiny, dlatego w przebiegu anemii z niedoboru żelaza jej stężenie jest obniżone, znacznie niższe niż liczba erytrocytów. Poza tym krwinki czerwone są małe, co jest wyrażone obniżoną wartością parametru MCV (średnia objętość erytrocytu).

Warto wiedzieć, że niedokrwistość z niedoboru żelaza to populacyjnie ogromny problem zdrowotny, często niedoceniany, który dotyczy zarówno krajów ubogich, gdzie występują deficyty żywieniowe, jak i tych wysoko rozwiniętych. Wiele kobiet cierpi na utajony bądź jawny niedobór żelaza z racji zwiększonego zapotrzebowania na ten pierwiastek, a morfologia krwi to podstawowe badanie, które pozwala wykryć ten deficyt.

Z kolei w przypadku niedokrwistości z niedoboru witaminy B12 liczba erytrocytów jest obniżona, a poziom hemoglobiny może pozostać w dolnej granicy normy, co wynika z gorszej produkcji krwinek czerwonych przy zachowanej produkcji hemoglobiny. Jednocześnie krwinki czerwone są duże, co wyrażone jest podwyższoną wartością parametru MCV.

Jakie zmiany ujawnia morfologia krwi w przypadku nowotworów hematologicznych?

Wyniki morfologii krwi są cenną wskazówką diagnostyczną również w przypadku aplazji i hipoplazji szpiku czy nowotworów krwi. Wśród tych ostatnich wyróżnia się m.in. białaczkę, przy czym obraz morfologiczny krwi różni się w zależności od jej rodzaju. W przewlekłej białaczce szpikowej oraz przewlekłej białaczce limfocytowej (która jest najczęściej występującą białaczką na półkuli północnej, także w naszym kraju), zawsze mamy do czynienia z podwyższoną liczbą białych krwinek (leukocytozą). Inaczej jest w przypadku ostrych białaczek, które nie zawsze muszą przebiegać z podwyższoną liczbą leukocytów.

Paradoksalnie, u chorego na ostrą białaczkę może dojść do obniżenia liczby białych krwinek, czyli leukopenii. W przebiegu tego nowotworu w szpiku są produkowane nieprawidłowe komórki białaczkowe, jednak bariera szpik-krew początkowo nie przepuszcza ich do krwi. Wówczas morfologia krwi nie wskazuje na ich obecność, a komórek prawidłowych albo nie ma, albo są obecne w zmniejszonej liczbie. Oczywiście, dzieje się tak tylko przez jakiś czas, ponieważ w pewnym momencie bariera szpik-krew przestaje działać i wtedy nieprawidłowe komórki przedostają się do krwi.

Przy podejrzeniu białaczki nie oceniamy tylko jednego parametru, jakim jest liczba białych krwinek, lecz sprawdzamy, czy są inne nieprawidłowości, np. niedokrwistość czy małopłytkowość. Niezwykle ważne jest również wykonanie rozmazu krwi, by ocenić dojrzałość leukocytów. U osoby zdrowej w rozmazie krwi nie powinny występować młode krwinki białe — komórki blastyczne. Ich obecność sugeruje białaczkę.

Z kolei podwyższony poziom krwinek czerwonych może świadczyć o nadkrwistości, czyli czerwienicy. Wyróżnia się czerwienicę prawdziwą, będącą chorobą nowotworową szpiku związaną ze wzmożoną proliferacją krwinek czerwonych, a także nadkrwistości wtórne, związane ze zwiększonym wydzielaniem erytropoetyny, np. przy zwężeniu tętnicy nerkowej czy w przypadku guza nerki. W przypadku innych nowotworów układu krwiotwórczego, np. przewlekłych nowotworów mieloproliferacyjnych, uwagę powinna zwrócić liczba płytek krwi. Może być ona znacznie podwyższona i sięgać nawet 1 mln, przy normie do ok. 300 tys.

Zaburzenia w obrazie morfologicznym krwi mogą wystąpić także w przebiegu chorób niehematologicznych, np. w przypadku infekcji wirusowej obserwuje się spadek liczby limfocytów, czyli limfopenię. To tylko kilka przykładów z całej gamy chorób, jakie można wykryć dzięki morfologii krwi.

Jakie objawy mogą towarzyszyć nieprawidłowościom w obrazie morfologicznym krwi?

Niedokrwistości mogą przejawiać się uczuciem osłabienia czy przewlekłego zmęczenia, kołataniem serca, tachykardią, bólami i zawrotami głowy, sennością, drażliwością. Kobiety, które obserwują u siebie takie objawy, niekiedy tłumaczą je licznymi obowiązkami w pracy i domu. Tymczasem mogą mieć niedokrwistość z niedoboru żelaza.

Z kolei z małopłytkowością są związane zaburzenia krzepnięcia krwi w postaci m.in. samoistnie pojawiających się siniaków czy wybroczyn na skórze (a więc nie w wyniku urazu), częstych krwawień z dziąseł albo długotrwale utrzymującego się krwawienia po ekstrakcji zęba. Z odwrotną sytuacją spotkamy się w przypadku nadpłytkowości, która zwiększa ryzyko zakrzepicy. U osoby z nadmiarem płytek krwi może dojść do zapalenia żył, zatorowości płucnej, zawału serca, udaru mózgu.

Natomiast białaczka może dawać całe spektrum objawów. Do tych związanych z anemią i małopłytkowością mogą dołączyć objawy typowe dla zaburzenia odporności — gorączka, powiększenie węzłów chłonnych, powiększenie śledziony czy nawracające infekcje.

Czy może się zdarzyć, że wyniki morfologii krwi są nieprawidłowe, ale pacjent nie ma żadnych objawów?

Tak, szczególnie białaczki przez długi czas przebiegają bezobjawowo i często są wykrywane przypadkowo na podstawie morfologii krwi wykonanej z innego powodu. Przy czym nieprawidłowe zmiany w obrazie morfologicznym krwi dotyczą głównie leukocytów. Pamiętam młodego pacjenta chorego na ostrą białaczkę, który zanim trafił do naszej kliniki, skarżył się tylko na szybsze niż zwykle męczenie się podczas gry w piłkę nożną. Natomiast nie miał poczucia, że jest chory. Oczywiście, mówimy o początkowej fazie choroby, ponieważ prędzej czy później u tego pacjenta pojawiłoby się pełne spektrum objawów białaczki.

W przypadku niedokrwistości nieprawidłowe wyniki morfologii krwi najczęściej korelują z konkretnymi dolegliwościami. Podczas dokładniejszego wywiadu z pacjentem zwykle dowiadujemy się, że odczuwa on przewlekłe zmęczenie czy zawroty głowy, ale nie zwraca na nie większej uwagi, tłumacząc je np. cięższym dniem.

Natomiast pojawienie się objawów w przebiegu małopłytkowości zależy od tego, do jak dużego spadku liczby płytek krwi doszło. Jeśli jest ich mniej niż 20 tys., pojawiają się objawy skazy krwotocznej. Jeśli spadek liczby płytek krwi jest mniejszy, chory może nie odczuwać żadnych dolegliwości.

Czy wyniki morfologii krwi będące w normie wykluczają nowotwór układu krwiotwórczego?

Prawidłowe wyniki morfologii krwi nie wykluczają choroby i odwrotnie — nieprawidłowe wyniki tego badania nie zawsze są wyrazem choroby nowotworowej układu krwiotwórczego. Morfologia krwi nie jest badaniem, które wykonane samodzielnie pozwala w 100 proc. wykluczyć bądź potwierdzić chorobę — mimo iż dostarcza sporo informacji na temat stanu zdrowia. Wyróżnia się całą grupę nowotworów hematologicznych, w przypadku których chory może mieć prawidłowe wyniki morfologii krwi, np. chłoniaki, szpiczak plazmocytowy.

Z tego powodu wyniki morfologii krwi zawsze powinien interpretować lekarz. Warto wiedzieć, że np. u palaczy tytoniu, a także u osób z nadwagą czy otyłością często występuje podwyższona liczba białych krwinek. Nie oznacza to, że te osoby są chore — takie wyniki badań są u nich wynikiem przewlekłego procesu zapalnego, który prowadzi do zwiększenia liczby leukocytów i granulocytów.

Na czym polega dalsza diagnostyka w przypadku nieprawidłowych wyników morfologii krwi?

Dalsza ścieżka diagnostyczna zależy od kontekstu klinicznego, całościowego obrazu pacjenta, który uzyskuje się na podstawie wywiadu, badania przedmiotowego i wyników morfologii krwi. W jednym przypadku dalsza diagnostyka może polegać na badaniu szpiku, a w innym może wystarczyć jedynie inne badanie krwi. Natomiast w kolejnym konieczne może być badanie cytometryczne: genetyczne czy molekularne.

Kluczowy jest wywiad z pacjentem. Jeśli np. osoba paląca papierosy ma podwyższony poziom leukocytów do 12-13 tys., z tego głównie granulocytów, ale nie ma żadnych innych odchyleń w badaniach krwi, a dodatkowo stabilna leukocytoza utrzymuje się przez miesiące lub lata, to podejrzenie choroby nowotworowej jest raczej wątpliwe. Natomiast jeśli pojawiają się nowe objawy, a liczba białych krwinek zaczyna narastać, wtedy możemy podejrzewać nowotwór krwi.

Jak często powinno się wykonywać morfologię krwi?

U osób, które nie zgłaszają żadnych objawów, czują się zdrowo, morfologia krwi powinna być wykonana przynajmniej raz w roku. Natomiast u osób, które zauważyły u siebie niepokojące objawy, badanie to należy przeprowadzić jak najszybciej. Nie znam oficjalnych wytycznych, w których wskazuje się na wykonywanie profilaktycznie morfologii krwi raz w roku, jednak, jak już wspomniałem, jest to badanie proste, szybkie, tanie, nieobciążające dla pacjenta, a dostarczające bardzo wielu istotnych informacji o stanie zdrowia, dlatego taka częstotliwość jest rozsądnym kompromisem.

W mojej ocenie, morfologia krwi powinna być elementem profilaktyki zdrowotnej. Przesiewową mammografię czy kolonoskopię wykonuje się u osób, które nie mają żadnych niepokojących objawów nowotworu, by wykryć go we wczesnej fazie rozwoju, a ostatecznie — zmniejszyć śmiertelność z jego powodu. Morfologia krwi wspiera diagnostykę nowotworów układu krwiotwórczego i innych chorób na wczesnym etapie, gdy nie dają żadnych objawów. Pozwala także wykryć stany, które przebiegają w sposób utajony, np. utajony niedobór żelaza. Dobrze by było, aby każdy miał możliwość wykonania morfologii krwi raz w roku u swojego lekarza rodzinnego. Moim zdaniem, morfologia krwi powinna się znaleźć także w pakiecie badań obowiązkowo przeprowadzanych w ramach medycyny pracy, dzięki czemu byłaby wykonywana regularnie.

Rozmawiała Monika Majewska