NIK skontrolował szpitale powiatowe. Fatalna sytuacja finansowa to tylko wierzchołek góry lodowej

Po kontroli dotyczącej funkcjonowania szpitali powiatowych NIK zwróciła się również do wojewodów o zwiększenie nadzoru nad rejestrem podmiotów wykonujących działalność leczniczą, a do zarządów powiatów o zwiększenie nadzoru nad szpitalami. Cała lista wniosków została również sformułowana przez Najwyższą Izbę Kontroli pod adresem dyrektorów szpitali. Wśród nich jest m.in.:

• zapewnienie minimalnych norm zatrudnienia personelu lekarskiego i pielęgniarskiego, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 28 grudnia 2012 r. w sprawie sposobu ustalania minimalnych norm zatrudnienia pielęgniarek i położnych w podmiotach leczniczych niebędących przedsiębiorcami;

• zapewnienie pacjentom możliwości umawiania się drogą elektroniczną na wizyty, monitorowania statusu na liście oczekujących na udzielenie świadczenia oraz powiadamiania o terminie udzielenia świadczenia;

• planowanie pełnienia dyżurów personelu lekarskiego, niezależnie od formy zatrudnienia w sposób zapewniający odpowiedni czas odpoczynku;

• stosowanie w umowach zlecania usług podmiotom zewnętrznym postanowień zabezpieczających interes szpitala;

• aktualizowanie planów finansowych SP ZOZ w sposób zapewniający dokonywanie wydatków za środków publicznych na podstawie upoważnienia określonego planem finansowym;

• zintensyfikowanie działań na rzecz zminimalizowania kosztów finansowych wynikających z zapłaty odsetek od nieterminowego regulowania zobowiązań.

Jak podkreśla NIK, skontrolowane szpitale powiatowe miały problemy z bilansowaniem swojej działalności. W związku z ogłoszeniem stanu epidemii zmieniono sposób finansowania szpitali, co spowodowało przejściową poprawę ich wyników finansowych i – w ocenie NIK - tylko zaciemniło obraz. W 2021 r. 16 z 22 skontrolowanych szpitali osiągnęło dodatni wynik finansowy. Natomiast po pierwszym półroczu 2022 r. już tylko trzy podmioty objęte kontrolą odnotowały zysk netto, a reszta (19 szpitali) poniosła stratę netto. Kontrolowane szpitale z opóźnieniami regulowały płatności, co wiązało się z koniecznością płacenia odsetek.

Czas pracy lekarzy do pilnego uregulowania

Jedno z najbardziej niepokojących ustaleń kontroli dotyczy świadczenia pracy przez lekarzy przez kilka dni bez przerwy, w skrajnym przypadku przez 73 godziny. NIK zwraca uwagę, że nadmierne obciążenie pracą personelu medycznego mogło negatywnie wpływać na jakość świadczonych usług, a w skrajnych przypadkach – stwarzać zagrożenie dla zdrowia pacjentów i lekarzy. Co istotne, zapis w ustawie o działalności leczniczej dotyczący odpoczynku lekarzy pełniących dyżur medyczny nie obowiązuje lekarzy udzielających świadczeń na podstawie umów cywilnoprawnych. Wniosek o wprowadzenie takiej regulacji trafił już do Ministerstwa Zdrowia.

Stale rośnie zadłużenie szpitali powiatowych

Według danych Ministerstwa Zdrowia, w latach 2019-2021 zobowiązania ogółem szpitali powiatowych stale rosły i wynosiły – odpowiednio – ponad 6 mld zł, niemal 6,9 mld zł oraz niecałe 7,3 mld zł. Jednocześnie zobowiązania wymagalne szpitali powiatowych na przestrzeni tych lat wynosiły – odpowiednio – ok. 803 mln zł, 724 mln zł i prawie 602 mln zł. Według stanu na 30 czerwca 2022 r., zobowiązania ogółem szpitali powiatowych przekroczyły 7,3 mld zł, w tym zobowiązania wymagalne wyniosły prawie 777 mln zł.

PRZECZYTAJ TAKŻE: Szpitale powiatowe: dodatkowe 16 mld zł niewiele zmienia, nadal będziemy się zadłużać

Sytuacja finansowa szpitali powiatowych objętych kontrolą NIK

W związku z ogłoszeniem stanu epidemii, zmienił się sposób finansowania szpitali, który przyczynił się do poprawy wyników finansowych szpitali powiatowych. W latach 2019–2021 przychody ogółem szpitali objętych kontrolą NIK sukcesywnie rosły i wynosiły odpowiednio: ponad 1,6 mld zł, 1,9 mld zł, prawie 2,4 mld zł (wzrost o ponad 46%), a na koniec I półrocza 2022 r. przekroczyły 1,1, mld zł. Podczas gdy w 2019 r. tylko osiem ze skontrolowanych szpitali osiągnęło dodatni wynik finansowy, to w 2020 r. było ich już 13, a w 2021 r. – 16. Najbardziej dochodowymi komórkami organizacyjnymi skontrolowanych szpitali były oddziały utworzone w związku ze stanem epidemii COVID-19. Jednocześnie odnotowano negatywne zjawisko związane z epidemią COVID-19: w 2020 r. w porównaniu do roku 2019, spadła ogólna liczba pacjentów hospitalizowanych oraz ogólna liczba pacjentów leczonych ambulatoryjnie (odpowiednio o 37,5% i 23,5%).

Natomiast już po pierwszym półroczu 2022 r. tylko trzy skontrolowane szpitale odnotowały zysk netto, zaś 19 poniosło stratę netto. Zdaniem NIK problemy finansowe szpitali powiatowych dodatkowo będą się pogłębiały w odpowiedzi na obowiązkowe podwyżki wynagrodzeń personelu medycznego.

PRZECZYTAJ TAKŻE: Niedzielski zapowiada dodatkowe pieniądze na szpitalnictwo. Zyskają też szpitale powiatowe

Ponad 1500 dni oczekiwania na świadczenie medyczne

Skontrolowane szpitale ustalały kolejność dostępu pacjentów do świadczeń medycznych w oparciu o jasne i przejrzyste zasady, zgodnie z ustawą o prawach pacjenta. Najwięcej osób w stanie stabilnym oczekiwało na świadczenia w ambulatoryjnej opiece specjalistycznej (AOS) do poradni: kardiologicznej, okulistycznej i neurologicznej. Natomiast w przypadku hospitalizacji najwięcej osób w stanie stabilnym oczekiwało na leczenie w oddziale: okulistycznym, chirurgii urazowo-ortopedycznej i chorób wewnętrznych.

NIK zwraca uwagę, że liczba pacjentów oczekujących na świadczenia zdrowotne różniła się między poszczególnymi podmiotami leczniczymi i była uzależniona m.in. od wielkości danego podmiotu, zakresu udzielanych świadczeń oraz czasowego funkcjonowania jako „szpital covidowy”. Jeśli chodzi o czas oczekiwania na hospitalizację to rekordzistą był Szpital w Nysie, gdzie na udzielenie świadczeń dla przypadków stabilnych pacjenci czekali nawet 1569 dni, czyli ponad cztery lata.

Aparatura medyczna bez ważnych przeglądów technicznych

Jak stwierdzili kontrolerzy NIK prawie ⅓ aparatury medycznej, którą poddano kontroli, wykorzystywano w procesie leczenia pacjentów bez ważnych przeglądów technicznych. Przeglądy stanu technicznego tej aparatury przeprowadzano nawet z dwuletnim opóźnieniem, co było niezgodne z ustawą o wyrobach medycznych i mogło stanowić zagrożenie dla pacjentów;

Na oddziale opiekun medyczny zamiast pielęgniarki

Ponadto w kontroli ujawniono, że w żadnym spośród 22 skontrolowanych podmiotów leczniczych kadra zarządzająca nie została wyłoniona w konkursach. Niektóre szpitale organizowały co prawda konkursy na stanowiska kierownicze, ale ze względu na brak rozstrzygnięcia obowiązki powierzano wybranym pracownikom. Większość szpitali (18 z 22) nie spełniała też norm zatrudnienia personelu udzielającego świadczeń zdrowotnych (zwłaszcza pielęgniarek). Ponadto trzy szpitale w miejsce brakujących pielęgniarek zatrudniły opiekunów medycznych, pomimo że prawo nie przewiduje takiej możliwości. W 17 szpitalach nie ustalano minimalnych norm zatrudnienia pielęgniarek i położnych lub robiono to w sposób nieprawidłowy.

Szpitale nie egzekwują skutecznie należności od swoich dłużników

W przypadku 14 szpitali NIK stwierdziła opieszale i mało skutecznie odzyskiwanie należności. W skrajnych przypadkach dłużników wzywano do zapłaty po upływie kilku lat. W sześciu szpitalach brakowało formalnych procedur w tym zakresie. Szpitale, które podejmowały wysiłki na rzecz egzekwowania należności, naliczały odsetki od przeterminowanych należności. Odsetki te wyniosły: w 2019 r. łącznie ponad 1,3 mln zł, co stanowiło ok. 88% przychodów finansowych wszystkich szpitali, w 2020 r.– ponad 1,5 mln zł (ok. 90%), w 2021 r. – 610 tys. zł (ok. 88%) i w I półroczu 2022 r. – prawie 412 tys. zł. Zdarzało się, że dopuszczono do przeterminowania należności, a podmiot leczniczy nie podejmował żadnych działań w celu ich wyegzekwowania i nie naliczał odsetek w przypadku ich nieterminowego regulowania (Szpital w Obornikach).

Podwójne finansowanie świadczeń

W szpitalu w Wołominie NIK odnotowała przypadki pobierania opłaty za udzielanie świadczeń gwarantowanych pacjentom, którzy mieli prawo do świadczeń finansowanych ze środków publicznych. W kontrolowanej próbie pacjentów, od których pobierano opłaty, aż 187 ze 199 miało uprawnienia do świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych. Łączna kwota wniesionych przez nich opłat wyniosła 38,5 tys. zł. Poza tym w dwóch szpitalach stawki za odpłatne świadczenia zdrowotne nie zostały określone w cenniku, ale były ustalane indywidualnie po zrealizowaniu danej usługi. NIK podkreśla, że indywidualne ustalanie kwot za zrealizowane świadczenia medyczne, które nie zostały ujęte w obowiązującym cenniku ustalonym przez dyrektora szpitala świadczy o dowolności postępowania, braku przejrzystości w określaniu stawki za odbytą hospitalizację, co może prowadzić do korupcji.

W połowie 2022 roku w Polsce funkcjonowało 313 szpitali powiatowych. Na koniec 2021 r. blisko 60% szpitali powiatowych miało zobowiązania wymagalne, z czego 36% stanowiły zobowiązania powyżej 1 mln zł.

PRZECZYTAJ TAKŻE: Szpitale powiatowe idą na dno? Zmiana wycen nie pokryła wydatków na podwyżki [RAPORT]