Kontrola wzrastania dzieci

Według definicji, niskorosła jest osoba, której wzrost jest niski, znacząco odbiegający od normy określonej dla danej populacji. Łatwo jest ocenić, że osobnik dorosły o określonym wzroście odbiega od normy, trudniej to stwierdzić w przypadku dzieci. 

Lekarze podkreślają, że ważne jest, aby już w okresie wzrastania zwrócić uwagę na to, czy dziecko prawidłowo się rozwija pod względem somatycznym, tzn. czy ma prawidłową masę ciała i wzrost. Taką ocenę powinien przeprowadzać lekarz pediatra lub lekarz podstawowej opieki zdrowotnej podczas badań bilansowych dziecka, wykonywanych w określonych przedziałach wiekowych (co dwa lata, począwszy od 2. roku życia).

Mówi się, że dziecko jest niskorosłe, jeśli jego wzrost jest niższy od 2 odchyleń standardowych od średniej dla danej populacji lub gdy wysokość ciała dziecka mieści się poniżej 3. centyla na siatkach centylowych obowiązujących dla danej populacji. Lekarze jednak miewają problemy z rozpoznaniem tego zaburzenia. Zdaniem dr. n. med. Witolda Klemarczyka, specjalisty pediatrii i gastroenterologii, wynika to z wielu czynników. Jednym z nich jest to, że pediatra czy lekarz poz nie są lekarzami rodzinnymi, którzy towarzyszą dziecku i jego rodzinie od chwili narodzin, na wszystkich etapach życia. Co więcej, ci specjaliści widują dziecko dość rzadko. Bywa, że chory malec za każdym razem trafia do innego lekarza. W tej sytuacji trudno dostrzec zmiany (lub ich brak) we wzroście dziecka.

„W dodatku niewielu lekarzy przywiązuje wagę do tego, aby regularnie wykonywać pomiary wzrostu i masy ciała dziecka, a następnie nanosić je na siatki centylowe — mówi dr Klemarczyk. — W dodatku siatki dostępne w książeczkach zdrowia polskich dzieci są przestarzałe. Pediatrzy i lekarze poz powinni korzystać z siatek przygotowanych przez WHO. Są one dostępne m.in. na stronach:http://www.ptzkd.org/standardy-i-zalecenia/zalecenia/169-siatki-centylowe-who czy http://www.imid.med.pl/images/do-pobrania/Siatki_0-5_lat_WHO.pdf”.

Warto podkreślić, że siatki centylowe przygotowano nie tylko dla zdrowej populacji dzieci urodzonych o czasie. Są też siatki przeznaczone do kontroli wzrostu wcześniaków (dzieci z niską urodzeniową masą ciała są często mniejsze od rówieśników w pierwszych 2-3 latach życia, jednak w późniejszym wieku powinny „nadrobić” niedobór wzrostu), a także dzieci z chorobami genetycznymi, takimi jak zespół Downa czy zespół Turnera.

Niepokojące sygnały

Dziecko z niedoborem wzrostu jest często ogólnie zdrowe. Jeżeli tempo wzrastania ulega powolnemu zmniejszeniu, niski wzrost można zauważyć dopiero w wieku przedszkolnym przez porównanie własnego dziecka z grupą rówieśników.

Ciężki wrodzony niedobór hormonu wzrostu u niemowlęcia często objawia się niedorozwojem prącia i napadami drgawek spowodowanymi zmniejszeniem stężenia cukru we krwi. Niski wzrost jest wtedy zauważalny już w pierwszym lub drugim roku życia. Jeżeli niedobór hormonu nie jest duży, wzrost dziecka ulega zwolnieniu w późniejszych latach. Bardzo rzadką przyczyną niskiego wzrostu jest brak insulinopodobnego czynnika wzrostu 1 (IGF-1) lub brak wrażliwości tkanek na prawidłowe stężenie hormonu wzrostu. Niepokojącym sygnałem jest istotne zwolnienie lub zahamowanie wzrostu u dziecka wcześniej rosnącego prawidłowo. Może być to objaw guza niszczącego przysadkę mózgową.

Spowolnieniu wzrastania z powodu niedoczynności tarczycy towarzyszą też inne objawy, takie jak: ospałość, sucha, łuszcząca się skóra, stałe poczucie chłodu, nadmierny przyrost masy ciała.

Dziewczynki z zespołem Turnera niedobór wzrostu wykazują w bardzo różnym wieku, w zależności od nasilenia cech tego zespołu. Na ogół zaczynają odbiegać wzrostem od rówieśniczek w wieku przedszkolnym.

Szczegółowy wywiad i badanie fizykalne

Lekarz, który podejrzewa niskorosłość u dziecka, powinien przeprowadzić nie tylko wnikliwy wywiad, ale także szczegółowe badanie fizykalne. Na podstawie wywiadu powinien uzyskać informacje dotyczące wzrostu rodziców i rodzeństwa.

Przy interpretacji pomiarów należy zawsze uwzględnić wzrost rodziców, gdyż bardzo często niski wzrost jest cechą rodzinną. Czasami niscy byli dziadkowie z jednej strony lub tylko jedno z rodziców jest niskie, a dziecko dziedziczy wzrost właśnie po tym członku rodziny. Niskorosłość pochodzenia rodzinnego może w rodzinie wielodzietnej wystąpić tylko u jednego dziecka, toteż prawidłowy lub wysoki wzrost braci i sióstr nie wyklucza tego rozpoznania.

W wywiadzie muszą się też znaleźć pytania o tempo wzrastania dziecka, jego masę i długość urodzeniową ciała. Ważne są również informacje o wszelkich dotychczas przebytych lub aktualnych chorobach.

W badaniu fizykalnym lekarz powinien ocenić: wysokość, masę ciała, stopień rozwoju płciowego dziecka, proporcje ciała oraz zwrócić uwagę na jakiekolwiek odchylenia od stanu prawidłowego. Jeżeli lekarz stwierdzi, że dziecko jest wprawdzie niskie, ale tempo wzrastania i aktualny wzrost mieszczą się w zakresie normy, nie trzeba wykonywać dalszych badań poza okresowym (co 6 miesięcy) pomiarem wzrostu. Dotyczy to zwłaszcza dzieci, w których rodzinach występują niscy osobnicy.

W celu zdiagnozowania zespołów uwarunkowanych genetycznie niezbędne są badania genetyczne.

Dr Witold Klemarczyk jako specjalista gastroenterolog często styka się z dziećmi, u których przyczynami zahamowania wzrostu są przewlekłe choroby przewodu pokarmowego przebiegające z zaburzeniami wchłaniania jelitowego czy trawienia (celiakia, mukowiscydoza, choroby wątroby). „Pediatrzy i lekarze poz przy podejrzeniu niskorosłości powinni kierować swoich pacjentów także do poradni gastroenterologicznej” — mówi dr Klemarczyk.

Wnikliwy wywiad rodzinny może doprowadzić do rozpoznania tzw. konstytucjonalnego powolnego tempa wzrastania i dojrzewania, tj. takiego samego modelu wzrastania jak u rodziców dziecka. Dziecko takie rośnie i dojrzewa z opóźnieniem, ale uzyskuje wzrost ostateczny w granicach normy populacyjnej.

Co po diagnozie?

Każde dziecko niskorosłe powinno pozostawać pod opieką pediatry lub lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, którzy ocenią tempo jego wzrastania w ciągu roku, zbiorą dokładny wywiad i wykluczą lub potwierdzą choroby ogólnoustrojowe prowadzące do niskorosłości, i — w zależności od potrzeb — będą dziecko leczyli.

Jeśli lekarz będzie podejrzewał zaburzenia hormonalne prowadzące do niskorosłości, skieruje dziecko do endokrynologa. Wykona on specjalistyczne badania hormonalne, które pozwolą na wykluczenie lub potwierdzenie choroby. Aby ustaliić rozpoznanie niedoboru hormonu wzrostu lub niedoboru IGF-1, należy dziecko hospitalizować w specjalistycznym oddziale endokrynologicznym, ponieważ badania oceniające wydzielanie hormonu wzrostu muszą być wykonane w porze nocnej, w czasie snu dziecka. Po rozpoznaniu somatotropinowej niedoczynności przysadki, ciężkiego pierwotnego niedoboru IGF-1, zespołu Turnera czy zespołu Prader-Willi endokrynolog kieruje wniosek o przydział hormonu wzrostu do Zespołu Koordynacyjnego ds. Leczenia Hormonem Wzrostu i po kwalifikacji do leczenia podejmuje terapię hormonalną dziecka.