Prof. Jankowski: farmaceuta to ważne ogniwo prewencji sercowo-naczyniowej

Jakie są najczęstsze w polskiej populacji choroby sercowo-naczyniowe?

Choroby sercowo-naczyniowe pozostają główną przyczyną zgonów i najważniejszą przyczyną utraty sprawności w polskiej populacji. Ich częstość występowania rośnie wraz z wiekiem, co znaczy, że w największym stopniu schorzeniami sercowo-naczyniowymi obarczone są osoby w wieku podeszłym. Najczęstszą w polskiej populacji chorobą układu krążenia jest nadciśnienie tętnicze, które dotyczy około 13 milionów Polaków. Innym częstym schorzeniem z tej kategorii pozostaje choroba wieńcowa dotykająca ok. 2 milionów Polaków. Najbardziej rozpowszechnioną arytmią pozostaje migotanie przedsionków, na które cierpi ok. 800 tysięcy osób.

Czy można zidentyfikować podstawowe grupy ryzyka, które są szczególnie zagrożone rozwojem chorób sercowo-naczyniowych?

Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego dzielimy na niemodyfikowalne i modyfikowalne. Poza wspomnianym już wiekiem do czynników niemodyfikowalnych zaliczamy płeć męską. Jak pokazują badania i praktyka, mężczyźni są obarczeni ryzykiem wcześniejszego wystąpienia chorób naczyń i zawału serca. Nie oznacza to jednak, że możemy zapominać w tym kontekście o kobietach – panie w wieku pomenopauzalnym ze względu na specyficzne dla tego okresu zmiany hormonalne zdecydowanie znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka SN. Szacuje się, że kobiety powyżej 60. roku życia zrównują się pod pewnymi względami w zakresie ryzyka SN z mężczyznami. Kobiety i mężczyźni w 7. i 8. dekadzie życia obarczeni są podobnym ryzykiem wystąpienia udaru. Różnice między płciami nadal jednak się utrzymują, jeśli chodzi o zawał – mężczyźni nadal będą obarczeni wyższym jego ryzykiem.

Pozostałe czynniki ryzyka SN mają charakter modyfikowalny, co oznacza, że są w dużej mierze zależne od pacjenta. Możemy zapobiec ich pojawieniu się, a gdy już do tego dojdzie, możliwa jest ich korekta, a tym samym redukcja ryzyka rozwoju chorób układu krążenia. Do czynników modyfikowalnych należą obok nadciśnienia tętniczego palenie tytoniu, hipercholesterolemia (zbyt wysokie stężenie cholesterolu), cukrzyca, otyłość oraz czynniki związane bezpośrednio ze stylem życia, czyli niska aktywność fizyczna i niezdrowa dieta. Jak już mówiłem, mają one charakter odwracalny, ważna jest jednak skuteczna i szybka interwencja. Przykładowo, u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym, którzy zostaną zdiagnozowani i poddani skutecznemu leczeniu, ryzyko zawału serca i udaru spada do takiego samego poziomu jak u osób bez nadciśnienia tętniczego. To samo dotyczy hipercholesterolemii, której problem dotyka aż 18 milionów Polaków, nadwagi i otyłości, a także w dużej mierze cukrzycy.

Jak farmaceuta może rozpoznać pacjenta, który ma podwyższone ryzyko SN? Na co powinien zwrócić uwagę?

Zidentyfikowanie pacjentów obarczonych podwyższonym ryzykiem SN może nastręczać trudności nie tylko w przypadku farmaceutów, ale również lekarzy. Wiele schorzeń nie daje specyficznych objawów, dopóki nie rozwiną się w ich przebiegu powikłania. Z takim właśnie problemem mamy do czynienia w przypadku hipercholesterolemii. Podwyższony cholesterol nie boli i nie manifestuje się w charakterystyczny sposób – u części pacjentów hipercholesterolemia zostanie więc zdiagnozowana dopiero w momencie wystąpienia zawału serca lub udaru mózgu. Co jednak istotne, w przypadku osób z ciężką postacią hipercholesterolemii lub uwarunkowaną genetycznie hipercholesterolemią rodzinną u ok. 30 proc. pacjentów występują tzw. żółtaki. To kępki żółte tworzące się na powiekach i wokół nich. Ich stwierdzenie przez farmaceutę lub lekarza może nakierować na wniosek, że dana osoba obarczona jest wysokim ryzykiem powikłań sercowo-naczyniowych.

Jako profesjonalista medyczny zatrudniony w aptece farmaceuta ma wgląd do realizowanych przez pacjentów recept. Widzi więc, gdy dana osoba wykupuje leki stosowane w terapii nadciśnienia tętniczego, hipercholesterolemii i cukrzycy, a zatem może objąć takiego pacjenta wzmożonym nadzorem i np. interwencją w zakresie stylu życia oraz edukacją zdrowotną. W grupie podwyższonego ryzyka, na które farmaceuta powinien zwrócić szczególną uwagę, znajdą się także osoby z widoczną nadwagą i otyłością oraz w zaawansowanym wieku.

O jakie objawy schorzeń sercowo-naczyniowych farmaceuta powinien zapytać pacjenta podczas zbierania wywiadu farmaceutycznego?

Istnieją pewne sygnały alarmowe, które farmaceuta może wychwycić podczas udzielania porady farmaceutycznej. Jeśli pacjent w trakcie zbierania wywiadu zgłasza zadyszkę, bóle głowy, obrzęki nóg, przewlekłe zmęczenie, kołatanie serca lub bóle w klatce piersiowej, wówczas powinno to skłonić farmaceutę do zasugerowania pacjentowi konsultacji kardiologicznej. Warto również zmierzyć pacjentowi ciśnienie tętnicze, co w obecnych warunkach jest już w aptekach możliwe.

Jakie interwencje może zalecić farmaceuta pacjentowi z podwyższonym ryzykiem sercowo-naczyniowych?

Farmaceuta to bardzo ważne ogniwo prewencji sercowo-naczyniowej. Apteka to idealne miejsce, by podjąć z pacjentem rozmowę o stylu życia i jego znaczeniu dla zdrowia układu krążenia. Jeśli pacjent pali papierosy, to farmaceuta zdecydowanie powinien wesprzeć go w rzuceniu nałogu, poradzić, w jaki sposób najlepiej leczyć zespół uzależnienia od tytoniu. W aptece pacjent może też uzyskać rzetelną informację o tym, jak powinna wyglądać prozdrowotna dieta, a więc dieta różnorodna, oparta o warzywa i owoce, a także redukcję spożycia mięsa, soli i produktów wysoko przetworzonych. Z pewnością warto, by farmaceuta zalecił pacjentowi regularną aktywność fizyczną o umiarkowanym nasileniu. Należy też pamiętać o pomiarze ciśnienia, zaleceniu pacjentowi oceny stężenia cholesterolu oraz cukru we krwi (jeśli ostatnio nie były badane).

Farmaceuta powinien też stać na straży prawidłowej farmakoterapii. Aby przeciwdziałać polipragmazji oraz szkodliwym interakcjom lekowym, zasadne będzie wykonanie przeglądu przyjmowanych przez chorego leków oraz suplementów diety i ziół. W polskich realiach pacjenci przyjmują wiele różnych leków przepisywanych przez kilku różnych lekarzy. Zdarza się, że chorzy stosują tę samą substancję czynną w kilku różnych preparatach występujących na rynku pod różnymi nazwami handlowymi. Zdecydowanie farmaceuta powinien uwrażliwić pacjenta na ryzyko wiążące się z nadmiernym stosowaniem suplementów – poza tymi, które ze względu na swoje właściwości zostaną choremu zarekomendowane przez lekarza.

Poza oceną czynników ryzyka sercowo-naczyniowego, edukacją zdrowotną oraz nadzorem nad prawidłową farmakoterapią po stronie farmaceuty leży również promocja profilaktyki chorób zakaźnych, czyli szczepień. Chciałbym przypomnieć, że osoby starsze, a szczególnie obarczone schorzeniami układu krążenia, są w grupie zagrożonej cięższym przebiegiem m.in. grypy, a korzyści wynikające ze szczepień są szczególnie duże w tej grupie pacjentów.

PRZECZYTAJ TAKŻE: Farmaceuta będzie mógł wydać większą ilość leku w razie braku dawkowania na recepcie