Światowy Dzień Udaru Mózgu

Na świecie co 6 sekund umiera osoba z powodu udaru mózgu. Jedna na 6 osób dozna udaru mózgu w swoim życiu. W Polsce 80 000 osób każdego roku cierpi z jego powodu.

29 października obchodzony jest Światowy Dzień Udaru Mózgu – to właściwy moment, aby mówić zarówno o objawach choroby, jak i metodach jej zapobiegania i leczenia.

W 2019 roku nastąpiła poprawa, jeśli chodzi o dostęp do leczenia udarów mózgu metodą trombektomii mechanicznej. Jednak profilaktyka, edukacja społeczeństwa w zakresie rozpoznawania udarów oraz rehabilitacja chorych pozostają wielkim wyzwaniem zarówno dla lekarzy, jak i całego systemu opieki zdrowotnej.

Co to jest udar mózgu?

Udar mózgu jest trzecią najczęstszą przyczyną zgonu i głównym powodem niepełnosprawności osób dorosłych. To nagłe, miejscowe zaburzenie krążenia krwi w mózgu, które może powstać w wyniku zablokowania przepływu krwi przez miażdżycowy zakrzep naczynia krwionośnego lub zamknięcie go przez zator pochodzący z serca. Mówimy wtedy o niedokrwiennym udarze mózgu, który dotyczy 80 proc. przypadków.

Udar może nastąpić również z powodu pęknięcia naczynia mózgowego i krwotoku w obrębie mózgu, który niszczy komórki nerwowe. Wtedy mówimy o krwotocznym udarze mózgu, który dotyczy 20 proc. przypadków.

Bez względu na rodzaj, w leczeniu udaru mózgu najważniejszy jest czas. Szybka pomoc medyczna może uchronić przed śmiercią, a z pewnością przed utratą sprawności i inwalidztwem do końca życia. Ważne, aby wiedzieć, czym jest udar, kto jest najbardziej narażony, jak go rozpoznać i co zrobić, gdy już wystąpi. To może uratować życie.

Jakie są przyczyny udaru mózgu?

Przyczyny udaru mózgu można podzielić na dwie grupy – niemodyfikowalne, czyli takie, na które nie mamy wpływu i modyfikowalne – związane ze stylem życia, na które mamy wpływ.

Do najważniejszych niemodyfikowalnych czynników ryzyka udaru mózgu zalicza się:

• wiek (od 55. roku życia ryzyko udaru zwiększa się dwukrotnie co 10 lat),
• płeć (częściej chorują mężczyźni w starszym wieku niż kobiety),
• wystąpienie udaru u członka rodziny (2-3-krotny wzrost ryzyka udaru),
• predyspozycje genetyczne.

Czynniki modyfikowalne udaru mózgu to:

• nadciśnienie tętnicze i choroby serca (szczególnie migotanie przedsionków),
• cukrzyca,
• choroby naczyń (szczególnie zaawansowana miażdżyca),
• zaburzenia gospodarki lipidowej,
• zespół bezdechu sennego,
• otyłość lub duża nadwaga,
• palenie papierosów,
• nadużywanie alkoholu.

Właśnie profilaktyka i edukacja społeczeństwa w zakresie zapobiegania udarom mózgu to jedne z najważniejszych wyzwań dotyczących tej choroby.

W Światowym Dniu Udaru Mózgu warto przypomnieć, że kluczowe jest eliminowanie czynników ryzyka wystąpienia udaru.

"Utrzymywanie prawidłowego ciśnienia tętniczego na poziomie 120/80 mm Hg obniża ryzyko udaru aż o 30-40 proc.! Niestety, nadciśnienie tętnicze jest lekceważone przez wielu chorych, którzy nie przyjmują regularnie leków, a także nie mierzą regularnie ciśnienia. W przypadku nadwagi należy wprowadzić zdrową dietę, na stałe zmienić złe nawyki żywieniowe, tzn. ograniczyć spożycie tłustych mięs, cukru, mąki pszennej i alkoholu. Ważne, by zapanować nad masą ciała i dbać o to, by BMI nie przekraczało 27 kg/m². W przypadku zdiagnozowanej cukrzycy należy ją skutecznie leczyć. Wysoki cholesterol redukować za pomocą odpowiednich leków. Dzięki temu możemy znacznie zmniejszyć ryzyko udaru mózgu" – podkreśla prof. dr hab. n. med. Jarosław Sławek, prezes Polskiego Towarzystwa Neurologicznego.

Jak rozpoznać udar mózgu?

Objawy udaru mózgu to przede wszystkim:

• osłabienie (niedowład ręki i nogi po jednej stronie ciała),
• drętwienie kończyn po jednej stronie ciała,
• zawroty i bardzo silny ból głowy,
• opadanie jednego kącika ust,
• niewyraźna mowa,
• zaburzenia widzenia,
• niepewny chód.

Jak sprawdzić, czy ktoś ma udar?

Wykonaj prosty test:

• poproś, aby osoba się uśmiechnęła – jeśli podnosi się tylko połowa ust, druga część twarzy może być porażona;
• poproś, aby osoba podniosła obie ręce nad głowę – gdy możliwe jest uniesienie tylko jednej ręki lub kończyna podnoszona jest powoli – prawdopodobnie niedowład objął połowę ciała;
• poproś o powtórzenie: „Wszystko będzie dobrze” – jeśli mowa jest niewyraźna lub niemożliwa, należy wezwać karetkę;
• nie lekceważ nagłego zaburzenia widzenia – zaniewidzenia na jedno oko lub ograniczenia pola widzenia po jednej stronie.

"Jeśli mamy do czynienia z udarem, najważniejszy jest czas – od momentu wystąpienia objawów do dotarcia chorego do szpitala. Zastosowanie odpowiedniej interwencji medycznej może w znacznym stopniu wpłynąć na rokowania chorego. Dlatego bardzo ważna jest umiejętność rozpoznawania jego symptomów i udzielania pierwszej pomocy. Zlekceważenie pierwszych objawów udaru mózgu może doprowadzić do śmierci lub kalectwa" – podkreśla prof. dr hab. n. med. Konrad Rejdak, prezes elekt Polskiego Towarzystwa Neurologicznego.

Leczenie udaru mózgu

W przypadku udaru niedokrwiennego pacjent ma duże szanse na wyleczenie, o ile szybko trafi do szpitala. Jeśli nastąpi to do 4,5 godziny od wystąpienia udaru, najlepiej na oddział udarowy, przeprowadza się trombolizę dożylną - podaje się mu lek, który rozpuszcza skrzeplinę. Daje to szansę na odzyskanie sprawności.

Ostatni rok przyniósł poprawę w dostępności do leczenia udarów mózgu, szczególnie jeżeli chodzi o wykorzystanie trombektomii mechanicznej. Program pilotażowy leczenia tą metodą został rozszerzony o kolejnych 10 placówek i w tej chwili w każdym województwie jest przynajmniej jeden wysokospecjalistyczny ośrodek, który wykorzystuje tę metodę.

Jest jednak kilka obszarów, które wymagają poprawy. "Niezbędna jest edukacja nie tylko pacjentów i społeczeństwa na temat objawów i możliwości zmniejszenia ryzyka udaru mózgu, ale także edukacja personelu medycznego i ratowników medycznych, bo niestety zdarza się, że pomoc przychodzi za późno. Wciąż występują duże różnice między ośrodkami, które prowadzą leczenie trombolizą. Mają one związek ze sprawnością ekip medycznych w przekazywaniu sobie pacjentów, organizacją segregacji chorych (triażu) na oddziale ratunkowym, ale także z wiedzą i nastawieniem do tego leczenia w różnych ośrodkach" – mówi prof. Jarosław Sławek.

"Dużym wyzwaniem jest również poprawa dostępu do rehabilitacji i niska wycena procedur rehabilitacyjnych. Kluczowe dla powodzenia leczenia i poprawy funkcjonowania pacjenta jest, aby rehabilitacja rozpoczęła się po wyjściu z oddziału udarowego. W tej chwili nie zawsze ma to miejsce" – dodaje prof. Jarosław Sławek.

Rekomendacje PTN dot. postępowania w udarze mózgu

Polskie Towarzystwo Neurologiczne w rekomendacjach dotyczących postępowania w udarze mózgu wskazuje działania zmierzające do ograniczenia liczby udarów w Polsce i ograniczenia ich negatywnych skutków dla pacjenta. Powinny one obejmować m.in.:

• edukację oraz kształtowanie świadomości społecznej na temat objawów udaru mózgu, jego konsekwencji oraz profilaktyki pierwotnej (kontrola modyfikowalnych czynników ryzyka oraz promocja zachowań prozdrowotnych);
• zintegrowane i efektywne działania przedszpitalne i postępowanie wczesnoszpitalne;
• rehabilitację, edukację pacjenta i jego rodziny oraz aktywizację zawodową;
• regularną kontrolę jakości pozwalającą na poprawę funkcjonowania całego systemu i jego poszczególnych elementów.