Alergiczne zapalenie spojówek - problem, który może dotykać pacjentów nie tylko latem

Pod wpływem jakich czynników może dojść do alergicznego zapalenia spojówek? Czy to problem, który dotyka pacjentów wyłącznie w okresie wiosny i lata?

Zapalenie alergiczne spojówek wywołują te same czynniki, które są odpowiedzialne za objawy alergii w obrębie błony śluzowej nosa, czyli alergiczny nieżyt nosa (ANN). Co więcej, nawet do 90 proc. przypadków ANN współistnieje z alergicznym zapaleniem spojówek. ZAS jako zespół izolowany występuje niezwykle rzadko. Dodatkowo wielu pacjentów bagatelizuje reakcje alergiczne w obrębie oczu, ponieważ zwykle pozostają one mniej dolegliwe niż te charakterystyczne dla ANN. Największy wpływ na pojawienie się alergicznego zapalenia spojówek mają alergeny wziewne, dostające się do organizmu drogą powietrzną, stąd tak wiele przypadków ANN i ZAS w sezonie pylenia drzew czy traw. Jednak podobne objawy mogą również wystąpić w przebiegu alergii całorocznych. Wśród popularnych alergenów całorocznych wymienić należy przede wszystkim sierść zwierząt i roztocza kurzu domowego. ZAS nie musi być więc wcale problemem sezonowym, zależy od indywidualnego panelu alergenów danego pacjenta. W lekarskich gabinetach i aptekach będą się więc pojawiali pacjenci manifestujący objawy alergii sezonowo: przez 2 do 6 tygodni wiosny i lata, ale też ci z problemem trwającym z różnym natężeniem przez cały rok. Ekspozycja, a więc i natężenie objawów związane z alergenami całorocznymi są największe pomiędzy październikiem a marcem, ponieważ wtedy „zamykamy się”, pacjenci częściej przebywają w zamkniętych, niewietrzonych pomieszczeniach, w których roztocza mają idealne warunki.

Jakie dolegliwości są charakterystyczne dla alergicznego zapalenia spojówek? Czy można symptomy te pomylić np. z objawami wynikającymi z przemęczenia oczu?

ZAS to zespół mało charakterystycznych i niespecyficznych objawów. Świąd oczu, przekrwienie spojówek, obrzęk powiek, łzawienie oczu, pieczenie, a nawet światłowstręt… Dla alergologa jest ważne, że ZAS często współistnieje z ANN, często na wymienione objawy nakładają się dodatkowo: wodnisty wyciek z nosa, świąd i obrzęk śluzówki, niedrożność nosa oraz kichanie tzw. salwami.

Jak wspomniałem, są to objawy niespecyficzne. W ostatnich latach wraz z istotnym wzrostem liczby schorzeń alergicznych świadomość problemu alergii zwiększyła się. Dużo częstsza i lepsza jest także współpraca pomiędzy alergologami i okulistami. Dla okulisty świąd oka może być symptomem świadczącym o wielu schorzeniach narządu wzroku, niekoniecznie o ZAS, np. o tzw. zespole suchego oka czy zapalenia spojówek wynikających z przemęczenia narządu wzroku. Pamiętajmy, że nasz model codziennego funkcjonowania się zmienia, zwiększa się ilość czasu spędzanego przy monitorach telefonów i komputerów czy ekranach telewizorów. Jeśli więc objawy ze strony oka, takie jak np. świąd, obrzęk czy łzawienie, nie występują okresowo w czasie konkretnej pory roku, ale ze zmiennym natężeniem przez cały rok, a nasilają się szczególnie wieczorem, może to sugerować raczej etiologię objawów inną niż alergiczna. W większości jednak sami pacjenci, jeśli obserwują uważnie narastanie swoich dolegliwości, są w stanie powziąć słuszne podejrzenie. Oczywiście, nawet w przypadkach bardzo sugestywnego wywiadu konieczne przed włączeniem leczenia jest potwierdzenie wstępnego rozpoznania prawidłową diagnostyką. W każdym przypadku zasadna będzie konsultacja z okulistą lub alergologiem.

Pacjenci z objawami ze strony oka częsta zgłaszają się po pomoc również do aptek. Na co wyczulony powinien być w takich przypadkach farmaceuta?

To zrozumiałe, ponieważ farmaceuta jest dziś w stanie zalecić pacjentowi z alergicznym zapaleniem spojówek leki, które skutecznie zredukują charakterystyczne dla tego schorzenia dolegliwe objawy. W pierwszej kolejności jednak farmaceuta powinien zebrać możliwie jak najbardziej szczegółowy wywiad w kierunku alergii. Wywiad alergologiczny nie jest skomplikowany, koncentruje się przede wszystkim na rodzaju objawów, czasie ich pojawiania się oraz natężenia związanego np. z porą roku czy miejscem pobytu. Jeśli na podstawie zebranych informacji farmaceuta podejrzewa, że objawy mają podłoże alergiczne, to poza zarekomendowaniem leczenia powinien również zalecić pacjentowi wykonanie testów alergicznych. Zidentyfikowanie alergenu wywołującego dolegliwości pozwoli je skuteczniej leczyć, w tym przyczynowo immunoterapią swoistą. Oczywiście, w sytuacji gdy w pełni sezonu alergicznego zjawia się w aptece chory z nasilonymi objawami, priorytetem będzie zredukowanie objawów.

Jakie leki stosuje się obecnie w leczeniu alergicznego zapalenia spojówek?

Zgodnie z aktualnymi zaleceniami polskimi i międzynarodowymi, terapią I rzutu w leczeniu alergicznego zapalenia spojówek będą leki przeciwhistaminowe II generacji, których mechanizm działania opiera się przede wszystkim na blokadzie receptora histaminy. To właśnie histamina, uwalniana z mastocytów i bazofilów w przebiegu reakcji alergicznej w konsekwencji kontaktu z alergenem, jest głównym jej mediatorem i odpowiada za większość objawów. Leki II generacji nie tylko skutecznie redukują objawy ZAS (i innych schorzeń alergicznych, np. ANN), ale też nie wywołują nieprzyjemnych dla pacjentów działań niepożądanych, czyli przede wszystkim senności, pogorszenia samopoczucia i zaburzeń koncentracji. W leczeniu towarzyszącego ANN inną opcją terapeutyczną są glikokortykosteroidy podawane donosowo w niskich dawkach, a w ostatnich kilku latach upowszechnił się również donosowy lek łączący działanie glikokortykosteroidu z podawanym miejscowo preparatem antyhistaminowym.

Czy farmaceuta lub lekarz powinni polecić pacjentom AZS leki w postaci kropli lub preparaty nawilżające do oka?

Zdecydowanie tak. Leki doustne również skutecznie będą redukowały objawy ZAS, ale efektywność terapii się zwiększy po podaniu preparatu przeciwalergicznego w postaci kropli miejscowo i bezpośrednio na śluzówkę oka. Pacjentowi można również polecić preparaty nawilżające, które pomogą zminimalizować odczuwany przez niego dyskomfort (szczególnie jeśli chory nie wykonał jeszcze pełnej diagnostyki w kierunku alergii, a więc dolegliwości mogą być potencjalnie związane np. z zespołem suchego oka), nawilżenie nigdy nie powinno zastępować jednak właściwego leczenia.

O KIM MOWA

Prof. dr hab. n. med. i n. o zdrowiu Andrzej Fal – specjalista w dziedzinie chorób wewnętrznych, alergologii i zdrowia publicznego, kierownik Kliniki Alergologii, Chorób Płuc i Chorób Wewnętrznych Centralnego Szpitala Klinicznego MSWiA w Warszawie, prezes ZG Polskiego Towarzystwa Zdrowia Publicznego.

PRZECZYTAJ TAKŻE: Prof. Fal: Najpierw prawidłowa diagnoza, potem leczenie przeciwhistaminowe