Co wyróżnia polski system szczepień dzieci na tle Europy

Obowiązkiem szczepień ochronnych objęte są w Polsce następujące choroby zakaźne:

• błonica,
• gruźlica,
• inwazyjne zakażenia Haemophilius influenzae typu b (Hib) i Streptococcus pneumoniae (pneumokoki),
• krztusiec,
• świnka,
• odra,
• ospa wietrzna,
• polio,
• różyczka,
• tężec
• oraz wirusowe zapalenie wątroby typu B (WZW B).

Tylko w przypadku ospy obowiązek szczepień jest ograniczony do grup ryzyka. W pozostałych przypadkach, w tym także pneumokoków od przyszłego roku, jest to obowiązek powszechny, któremu podlegają wszystkie dzieci. Niewykonanie obowiązku zagrożone jest postępowaniem egzekucyjnym (grzywny w celu przymuszenia do łącznej wysokości 50 000 zł), a uchylanie się, pomimo egzekucji, grozi karą grzywny do 1500 zł lub karą nagany.

Obowiązek szczepień bardziej rygorystyczny w krajach postsocjalistycznych

Większa liczba szczepień obowiązuje tylko na Łotwie, gdzie jednak obowiązek nie jest egzekwowany za pomocą grzywien. Rodzic, który odmawia zaszczepienia, musi jedynie podpisać pisemne oświadczenie i wysłuchać wyjaśnień lekarza na temat konsekwencji zdrowotnych dla swojego dziecka. Taka sama liczba szczepień obowiązkowych i podobny rygor jak w Polsce występują w Czechach. W Bułgarii oraz na Węgrzech i Słowacji obowiązek obejmuje 11 szczepień (bez ospy wietrznej), w Rumunii — 10 (bez ospy i pneumokoków), a w Słowenii — 9 (bez ospy, pneumokoków i gruźlicy). Są to kraje o najwyższej liczbie szczepień obowiązkowych, a łączy je to, że przynależały do bloku państw socjalistycznych.

W państwach zachodnich obowiązkowe szczepienia występują tylko we Włoszech i Grecji (polio, tężec, błonica i WZW B), we Francji i na Malcie (polio, tężec i błonica) oraz w Belgii (polio). W pozostałych krajach (Austria, Cypr, Dania, Estonia, Finlandia, Hiszpania, Holandia, Islandia, Irlandia, Litwa, Luksemburg, Niemcy, Norwegia, Portugalia, Szwajcaria, Wielka Brytania) szczepienia dzieci są wyłącznie rekomendowane i o ich wykonaniu decydują rodzice.

Szczepienie przeciwko gruźlicy i WZW B zaraz po urodzeniu tylko w kilku krajach w Europie

Polska, obok Bułgarii, Chorwacji i Portugalii, należy do krajów, w których każde dziecko bezpośrednio po urodzeniu otrzymuje dwa szczepienia: przeciwko gruźlicy i WZW typu B. W większości krajów szczepienia noworodków przeciwko gruźlicy są ograniczone do grup wysokiego ryzyka. Natomiast w Austrii, Belgii, Danii, Niemczech, Grecji, na Islandii, Malcie, w Luksemburgu, Holandii i Hiszpanii nie są w ogóle praktykowane. Jeżeli chodzi o WZW typu B, to prawie w całej Europie bezpośrednio po urodzeniu szczepi się tylko dzieci zakażonych matek.

Gdyby w Polsce wykonywano badania matek, to powszechne szczepienia przeciwko WZW typu B mogłyby zaczynać się w drugim lub trzecim miesiącu życia dziecka, tak jak w krajach, w których badania matek się wykonuje.

Skutki systemowych oszczędności w zakupie szczepionek

Polska jest ostatnim krajem, który używa szczepionki pełnokomórkowej przeciwko krztuścowi. Zawiera ona całe komórki krztuśca (Pw) i przez to wywołuje silniejsze odczyny poszczepienne niż szczepionka bezkomórkowa (tzw. acelularna, Pa), którą stosuje się w całej Europie. 

Polska była ostatnim krajem, w którym stosowano żywą szczepionkę przeciwko polio (OPV). Stwarzała ona zagrożenie zarażenia niezaszczepionych niemowląt przez zaszczepione 6-latki. Zrezygnowano z niej dopiero w tym roku. 

Polskę wyróżnia ponadto większa liczba wstrzyknięć dokonywanych u dzieci w pierwszych dwóch latach życia, która wynika ze stosowania szczepionek pojedynczych lub nisko skojarzonych. By uniknąć wielokrotnych wkłuć szczepionkami bezpłatnymi, 60 proc. rodziców decyduje się na zakup szczepionek wieloskładnikowych (DTPa-IPV-Hib) lub (DTPa-IPV-Hib-HBV). Szczepionki te zostały wprowadzone do krajowych programów profilaktycznych w całej Europie i są oferowane bezpłatnie.

Wysoki poziom wyszczepialności można osiągnąć nie tylko przez bezwzględne egzekwowanie obowiązku szczepień

W Polsce propaguje się pogląd, że wystarczający poziom wyszczepialności można osiągnąć tylko poprzez bezwzględne egzekwowanie obowiązku szczepień. Temu poglądowi przeczą wysokie poziomy wyszczepialności, jakie osiągają kraje bez szczepień obowiązkowych. Z badań porównawczych przeprowadzonych w ramach projektu VENICE (Vaccine European New Integrated Collaboration Effort) wynika, że samo nałożenie obowiązku nie daje gwarancji przestrzegania krajowego programu szczepień. Istotne znaczenie mają czynniki zachęcające, takie jak stosowanie szczepionek skojarzonych, finansowanie szczepień, rodzaj oferty, kampanie informacyjne i promocyjne. 

Krajowe systemy opieki zdrowotnej powinny promować i aktywnie oferować te szczepionki, które okazały się bezpieczne i skuteczne. W krajach, w których ludzie ufają organom służby zdrowia, przestrzegania ich zaleceń nie trzeba wymuszać.

 

PODSTAWA PRAWNA I ŹRÓDŁA

1. rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (dziennikustaw.gov.pl/DU/2016/849/1);

2. komunikat głównego inspektora sanitarnego z dnia 31 marca 2016 r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2017 (dziennikmz.mz.gov.pl/DUM_MZ/2016/35/akt.pdf);

3. art. 119-126 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji;

4. art. 115 Kodeksu wykroczeń;

5. platforma porównawcza Europejskiego Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób (vaccine-schedule.ecdc.europa.eu/Pages/Scheduler.aspx);

6. „Mandatory and recommended vaccination in the EU, Iceland and Norway: results of the VENICE 2010 survey on the ways of implementing national vaccination programmes” (www.eurosurveillance.org/images/dynamic/EE/V17N22/art20183.pdf);

7. „Programy szczepień ochronnych w Unii Europejskiej. Czym się różnią?” (www.mp.pl/szczepienia/programszczepien/zagranica/81353,programy-szczepien-ochronnych-w-unii-europejskiej-czym-sie-roznia).