Jak usunąć przekrwienie gałki ocznej

Badania epidemiologiczne w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, w tym w Polsce wykazały, że chorzy z zaczerwienioną powierzchnią oka stanowią 6 proc. pacjentów zgłaszających się do lekarzy rodzinnych lub pediatrów, zaś w poradniach okulistycznych 14,7 proc. wszystkich chorych.

Przyczyny czerwonego oka

Trzema najczęstszymi przyczynami czerwonego oka są: alergiczne i bakteryjne zapalenie spojówek oraz zespół suchego oka. W programie Red Eye Survey ustalono, że w krajach Europy Środkowo-Wschodniej schorzenia te są powodem odpowiednio 24,2 proc., 34,6 proc. i 24,9 proc. zmian typu „czerwone oko” u chorych leczonych przez lekarzy rodzinnych, pediatrów i okulistów. Wirusowe i polekowe zapalenia spojówek są rzadsze — odpowiednio 5,9 proc. i 1 proc. Lekarze okuliści najczęściej rozpoznają bakteryjne zapalenie spojówek, rodzinni — zespół suchego oka, a pediatrzy — alergiczne schorzenia spojówek.

Zapalenia spojówki i rogówki u noworodków dość często mogą prowadzić do zmętnień rogówki i w konsekwencji do trwałego pogorszenia widzenia (czasem do obuocznej ślepoty). Dlatego wczesne rozpoznanie i leczenie tych stanów zapalnych jest niezwykle istotne.

Nietypową postacią zapalenia spojówek jest zapalenie brzegów powiek i spojówek, często związane ze stanami zapalnymi skóry czy gruczołów powiekowych. Zapalenie to może przypominać początkowe stadia rozwoju raka podstawnokomórkowego, kolczystokomórkowego i gruczołów łojotokowych, dlatego należy je wykluczyć.

Wprawdzie możliwości diagnostyczne lekarzy rodzinnych i pediatrów w porównaniu z okulistami są ograniczone, jednak u większości chorych z czerwonym okiem można postawić właściwe rozpoznanie przyczynowe. Wystarczy przeprowadzenie wywiadu oraz dokładny ogląd powieki i spojówki chorego w świetle lampy szczelinowej, a nawet zwykłej. Należy spytać chorego, czy głównym subiektywnym objawem jest:

• świąd (typowy dla alergicznego zapalenia spojówek),
• pieczenie oczu (typowe dla zespołu suchego oka)
• czy lepka, ropna wydzielina (typowa dla bakteryjnego zapalenia spojówek).

Ukierunkowuje to dalszą diagnostykę u ok. 80 proc. chorych.

Leczenie bakteryjnego zapalenia spojówek

Leczenie bakteryjnego zapalenia spojówek rozpoczynamy od kropli antybiotykowych o szerokim spektrum przeciwbakteryjnym. Lekiem pierwszego rzutu są aminoglikozydy i fluorochinolony. Należy odpowiednio je dawkować, aby zmniejszyć do minimum okresy ekspozycji bakterii na powtarzające się subletalne dawki leku, co może stymulować rozwój mutacji odpowiedzialnych za antybiotykooporność. Jeżeli stan zapalny po 7 dniach się utrzymuje, chorego należy skierować do okulisty. Jego konsultacji i szczegółowych badań wymagają bakteryjne zapalenia spojówek u noworodków oraz przypadki trudne diagnostyczne i niereagujące na leczenie. 

Chorego z zapaleniem bakteryjnym spojówek typu hyper-acuta kieruje się na leczenie na oddział okulistyczny w celu przeprowadzenia badania bakteriologicznego i określenia antybiotykowrażliwości patogenów. Należy szybko podać antybiotyki ogólnie (leczenie podstawowe) i co 1 godzinę krople fluorochinolonowe oraz stale usuwać wydzielinę z oczu. Dalsze leczenie uzależnia się od wyników badań bakteriologicznych.

Leczenie wirusowego zapalenia spojówek

W leczeniu objawowym wirusowego (adenowirusy) zapalenia spojówek zaczynamy od kropli antybiotykowych, by zapobiec nadkażeniu bakteryjnemu. Pogorszenie widzenia może sugerować zapalenie rogówki. W leczeniu zapaleń spojówki wywołanych przez wirusy opryszczki i ospy wietrznej leczeniem z wyboru jest zazwyczaj acyklowir (3 proc. maść oczna lub gancyklowir (0,15 proc. żel do oczu). W razie powikłań rogówkowych lub zapalenia błony naczyniowej należy rozważyć zastosowanie ogólne acyklowiru do czasu cofnięcia się zmian zapalnych.

Zapalenie opryszczkowe spojówek u noworodków powinien leczyć okulista z udziałem pediatry, ponieważ zmiany oczne często występują razem z uogólnionym zakażeniem wirusem HSV, zagrażającym życiu dziecka. Nie powinno się stosować kortykosteroidów, mogą bowiem ułatwiać rozprzestrzenianie się wirusów w tkankach.

Leczenie chlamydiowego zapalenia spojówek

Podstawowym leczeniem chlamydiowego zapalenia spojówek, często towarzyszącego zakażeniom ogólnym chlamydiami, jest ogólne stosowanie antybiotyków: azytromycyny (jednorazowo 1 mg doustnie) albo klarytromycyny, tetracykliny, doksycykliny lub erytromycyny przez 2 tygodnie — u chorego i u jego/jej partnera; dodatkowo 0,5 proc. erytromycynowa lub tetracyklinowa maść oczna. Chlamydie mogą powodować nie tylko zapalenie spojówek, ale i rogówki, więc pogorszenie ostrości wzroku lub zmiany na rogówce należy konsultować z okulistą.

Leczenie alergicznego zapalenia spojówek

Podstawą leczenia farmakologicznego alergicznych zapaleń spojówki są krople stosowane miejscowo. W ciężkich stanach zapalnych (np. atopowe zapalenie spojówki i rogówki) podaje się ogólne leki przeciwalergiczne (kortykosteroidy). W okulistyce lekarz ma do dyspozycji miejscowe leki przeciwalergiczne:

• przeciwhistaminowe — w ostrych stanach alergicznych spojówek (emedastyna, lewokabastyna, epinastyna);
• stabilizatory błon komórkowych komórek tucznych — w chronicznych stanach alergicznych spojówek oraz w profilaktyce (lodoksamid, kromoglikan dwusodowy i nedokromil sodu);
• przeciwhistaminowe z działaniem stabilizującym komórki tuczne — najnowocześniejsze preparaty przeciwalergiczne, wykazujące jednoczesne działanie grup leków 1 i 2 (olopatadyna i ketotifen);
• kortykosteroidy — podawane krótko wyłącznie przez lekarzy okulistów w ciężkich stanach alergicznych spojówek niereagujących na inne formy leczenia (fluorometolon, deksametazon i prednizolon);
• niesteroidowe leki przeciwzapalne (diklofenak i indometacyna);
• leki immunosupresyjne stosowane tylko przez okulistów w ciężkich postaciach zapaleń alergicznych spojówek i/lub rogówki (cyklosporyna A);
• leki powodujące skurcz obwodowych naczyń krwionośnych, usuwające jedynie objawy związane z przekrwieniem spojówek (nafazolina, fenylefryna, oksymetazolina i tetryzolina); dłuższe ich stosowanie może powodować groźne objawy niepożądane, jak jaskra czy zespół suchego oka;
• sztuczne łzy.

Największą skutecznością odznaczają się preparaty przeciwhistaminowe z równoczesnym działaniem stabilizującym komórki tuczne, tzw. preparaty o wielokierunkowym działaniu.

Leczenie zespołu suchego oka

Podstawą leczenia zespołu suchego oka są tzw. substytuty łez. Są to preparaty bez konserwantów lub z tzw. bezpiecznym konserwantem — substancją o najniższej toksyczności wobec komórek nabłonka rogówki i spojówek (np. chlorek polidronium). Preparaty te mają postać kropli z hydroksypropylmetylcelulozą, z pochodnymi kwasu hialuronowego, alkoholem poliwinylowym lub poliwidonem bądź żelu z karbomerem czy z kwasem poliakrylamidowym. Są też krople tworzące żel, wykazujące zmienność fazową (po zetknięciu z powierzchnią oka zmieniają się w równomiernie przylegającą warstwę żelu) — ich efekt terapeutyczny trwa dłużej w porównaniu do zwykłych kropli nawilżających.

Jeśli pacjent stosuje leki ogólne lub miejscowe, które mogą mieć wpływ na zmniejszoną produkcję łez (jak leki antyhistaminowe, antymuskarynowe, inhibitory MAO, antydepresyjne, beta-adrenolityki, o działaniu alfaagonistycznym), w celu złagodzenia objawów należy dołączyć preparat z grupy sztucznych łez. W przypadku braku poprawy lekarz okulista może podjąć dokładniejszą diagnostykę i np. zamknąć kanaliki łzowe.

Jeżeli lekarz rodzinny lub pediatra mają wątpliwości odnośnie do właściwego rozpoznania przyczyny przekrwienia powierzchni gałki ocznej, powinni skierować chorego do okulisty w celu rozszerzenia diagnostyki.

Tekst był konsultowany z prof. Markiem Prostem, kierownikiem Kliniki Okulistyki w Wojskowym Instytucie Medycyny Lotniczej w Warszawie, zastępcą dyrektora ds. naukowych WIML.

CZYTAJ WIĘCEJ o diagnostyce i leczeniu zapalenia spojówek objawiającym się zaczerwienieniem oka: Objaw czerwonego oka oznacza stan zapalny spojówki o różnej etiologii [WYWIAD z prof. Markiem  Prostem]