Mpox – źródło zakażenia, objawy i leczenie

Mpox, dawniej nazywana małpią ospą, to choroba zakaźna wywoływana przez MPXV (ang. monkeypox virus), który występuje w kilku wariantach (tzw. kladach). Klady Ia i Ib oraz II różnią się zakaźnością, rozpowszechnieniem geograficznym oraz powodują zachorowania o zróżnicowanym przebiegu klinicznym.

Po raz pierwszy choroba została opisana w latach 70. na obszarach zachodniej i środkowej Afryki, gdzie występuje rezerwuar zwierzęcy dla MPXV. Są to małe gryzonie oraz naczelne, które stanowią niemożliwe do wyeliminowania, stałe źródło występujących endemicznie zakażeń odzwierzęcych. Po wyjściu poza populację zwierzęcą (tzw. spillover) przypadki zachorowań szerzą się następnie w populacji ludzkiej poprzez zakażenia człowiek-człowiek w drodze kontaktu bezpośredniego, w tym drogą seksualną bez dalszego istotnego udziału zakażeń odzwierzęcych. Zachorowania są okresowo zawlekane, a następnie szerzą się również na obszarach, w których nie występuje rezerwuar zwierzęcy MPVX.

Źródło zakażenia i drogi szerzenia mpox

Wirus wnika do organizmu człowieka przez uszkodzoną skórę lub błony śluzowe. Transmisja wirusa z człowieka na człowieka następuje poprzez bliski kontakt ze zmianami na skórze lub błonach śluzowych osoby zakażonej, dlatego do zakażenia może dojść np. podczas kontaktów seksualnych. Możliwe jest także zakażenie drogą kropelkową podczas długotrwałego kontaktu twarzą w twarz, a także pośrednio poprzez styczność z powierzchniami, które zostały skażone wydzielinami chorego oraz przedmiotami zanieczyszczonymi zakaźną wydzieliną, takimi jak np. ubrania, pościel, ręczniki. Niski standard opieki zdrowotnej powoduje również szerzenie się wirusa w placówka opieki zdrowotnej.

W krajach afrykańskich, w których występuje rezerwuar zwierzęcy wirusa, możliwym źródłem zachorowań ludzi jest również kontakt ze zwierzętami lub surowym/niedogotowanym mięsem upolowanych zwierząt.

Jak objawia się mpox?

Pierwsze objawy mpox pojawiają się zwykle w ciągu 6–13 dni (do 21 dni) po zakażeniu. Obejmują one:

• gorączkę (powyżej 38 stop. C);
• bóle pleców, mięśni i głowy;
• osłabienie, wyczerpanie;
• dreszcze;
• powiększenie węzłów chłonnych (uogólnione lub miejscowe);
• wysypkę (grudki) na skórze;
• owrzodzenia na błonie śluzowej.

W okresie 3 dni od wystąpienia objawów prodromalnych rozwija się wysypka — kolejno w postaci plamek, grudek, pęcherzyków, krostek, strupków. Wysypka utrzymuje się 2-4 tygodnie, a po odpadnięciu strupów może pozostawić głębokie blizny, które zanikają w okresie 1-4 lat. Liczba zmian skórnych może wynosić od zaledwie kilku do nawet kilkuset i jest zwykle skorelowana z nasileniem ciężkości przebiegu choroby.

W większości przypadków zakażeń obserwuje się łagodne lub umiarkowanie nasilone objawy kliniczne, a zachorowania kończą się całkowitym wyzdrowieniem.
Podczas epidemii mpox w krajach UE w latach 2022-2024 zarejestrowano ponad 22 tys. przypadków zakażeń MPXV. Przebieg kliniczny większości zachorowań był łagodny, odsetek hospitalizacji wyniósł jedynie 7 proc. Zgłoszono 10 zgonów, wszystkie one dotyczyły osób z obniżoną odpornością w przebiegu poważnych chorób przewlekłych, często nieleczonych.

Jakie mogą być powikłania zakażenia MPXV?

Do najczęstszych powikłań mpox należy:

• zapalenie mózgu,
• wtórne bakteryjne infekcje skóry lub układu pokarmowego,
• odwodnienie,
• zapalenie spojówek,
• zapalenie rogówki,
• zapalenie płuc.

Współczynnik śmiertelności mpox waha się od 0 do 11 proc. w ogniskach, przy czym śmiertelność jest największa u dzieci poniżej 2 roku życia. Należy jednak podkreślić, że dane te dotyczą krajów afrykańskich, w których dostępność do opieki zdrowotnej jest niższa niż w Europie.

Przebieg kliniczny choroby może się różnić w zależności od kladu wirusa, drogi przenoszenia oraz statusu immunologicznego chorego.

Istnieją dwa genetycznie odrębne klady opisane dla MPXV: klad I (dawniej nazywany kladem środkowoafrykańskim) z subkladami Ia i Ib, oraz klad II (dawniej nazywany kladem zachodnioafrykańskim) z subkladami IIa i IIb. Wg danych historycznych klad I wiąże się z cięższym przebiegiem choroby i wyższą śmiertelnością.

Sytuacja epidemiologiczna na świecie i w Unii Europejskiej

Typowym obszarem występowania kladu 1 MPVX jest obszar 5 krajów w Afryce Środkowej: Kamerunu, Republiki Środkowej Afryki, Demokratycznej Republiki Konga, Gabonu, Republiki Konga. Występuje w nich rezerwuar zwierzęcy wirusa MPVX — gryzonie (m.in. różne gatunki wiewiórek, szczury gambijskie, popielice), a także naczelne. Obecnie epidemia spowodowana kladem Ib MPVX wystąpiła również w innych państwach afrykańskich oraz obserwowano pierwsze zawleczenie zachorowania na obszar Unii Europejskiej (Szwecja).

Epidemia mpox, która w 2022 r. dotarła do Europy, spowodowana była kladem II wirusa. Od 2022 r. do 8.08.2024 r. łącznie 29 krajów w UE/EOG zgłosiło do ECDC ponad 22 tys. potwierdzonych przypadków zachorowań na mpox. Większość przypadków zakażeń (93 proc.) zostało zarejestrowanych w 2022 r. Główną drogą przenoszenia zakażenia między ludźmi były kontakty seksualne.

Na świecie w okresie od 2022 r. do lipca 2024 r. zaraportowano  ponad 99 tys. potwierdzonych zachorowań na mpox w 116 państwach, w tym 208 zgonów.

W listopadzie 2023 r. w Demokratycznej Republice Konga rozpoczęła się epidemia mpox wywołana kladem I (Ia oraz Ib) MPVX, która rozprzestrzeniła się w ostatnich kilku miesiącach na inne pobliskie kraje afrykańskie, w tym Burundi, Rwandę, Ugandę i Kenię. Rzeczywista liczba zakażeń w tych krajach może być większa niż zgłoszona. Jak dotąd, przebieg większości przypadków zachorowań w ww. krajach afrykańskich nie jest ciężki, poważniejsze objawy są obserwowane u dzieci oraz osób obciążonych dodatkowo chorobami przewlekłymi i/lub zakaźnymi, jak odra czy malaria. Na przebieg kliniczny zakażenia mają wpływ także inne czynniki, jak niedożywienie, niski poziom opieki medycznej oraz brak dostępu do usług zdrowotnych.

W 2024 r. łącznie 13 krajów afrykańskich zgłosiło 3 311 potwierdzonych przypadków mpox (wszystkie klady łącznie) i 582 zgony (do 26 sierpnia br.). Z uwagi na wzrastającą liczbę zakażeń 13 sierpnia 2024 r. w Afryce ogłoszono stan zagrożenia zdrowia publicznego w zakresie bezpieczeństwa kontynentalnego (PHECS), czego następstwem było ogłoszenie przez Dyrektora Generalnego WHO w dniu 14 sierpnia 2024 r. stanu zagrożenia dla zdrowia publicznego o zasięgu międzynarodowym (PHEIC).

W dniu 15 sierpnia 2024 r. w Szwecji zgłoszono pierwszy w UE/EOG przypadek zakażenia MPXV wywołanego kladem Ib wirusa u mężczyzny, który powrócił z Afryki. Wg najnowszych danych ECDC w dniu 22.08.2024 r. Tajlandia potwierdziła pierwszy zawleczony z Demokratycznej Republiki Konga przypadek zakażenia kladem I wirusa mężczyzny, który jest turystą z regionu europejskiego.

WHO ocenia, że prawdopodobne jest zawleczenie do innych państw większej liczby zakażeń kladem I, dlatego ważne jest, aby kraje europejskie były przygotowane do działania i wykrywania nowych zakażeń przeniesionych na ich teren oraz przypadków wtórnych. Powinny też wdrożyć działania zapobiegające dalszej transmisji zakażenia.

Dostępna jest szczegółowa ocena ryzyka przygotowana dla krajów UE/EOG przez ECDC.

Kto jest w grupie ryzyka zakażenia mpox?


Wg ECDC poziom ryzyka zakażenia kladem I MPXV ocenia się w UE/EOG jako:

• niskie dla populacji ogólnej UE/EOG;
• wysokie dla osób z chorobami podstawowymi upośledzającymi odporność i osób z nieleczonym zakażeniem wirusem HIV, które mają bliski i bezpośredni kontakt z osobami zakażonymi;
• umiarkowane dla osób zdrowych, które miały bliski i bezpośredni kontakt z osobami zakażonymi;
• w przypadku obywateli UE/EOG podróżujących do dotkniętych epidemią mpox klad I krajów Afryki i mających bliski kontakt z zakażonymi społecznościami lub mieszkających w dotkniętych krajach, ryzyko zachorowania ocenia się jako umiarkowane;
• w przypadku obywateli UE/EOG podróżujących do krajów dotkniętych epidemią mpox klad I krajów Afryki, którzy nie mają bliskiego kontaktu ze społecznością lokalną, prawdopodobieństwo zakażenia ocenia się jako niskie.

Leczenie i zapobieganie zakażeniom MPXV

Obecnie nie ma leczenia przyczynowego. Stosuje się leczenie objawowe oraz w razie potrzeby wspomagające — zewnętrznie odkażające, przeciwgorączkowe, przeciwbólowe, przeciwświądowe.

W ramach zapobiegania i zwalczania należy unikać kontaktów z osobą chorą. Osobami narażonymi na zakażenie w szczególności jest personel ochrony zdrowia, który powinien stosować w kontakcie z pacjentami podejrzanymi o zakażenie i chorymi środki ochrony osobistej, w szczególności: maska FFP2 lub FFP3, fartuch ochronny barierowy z długim rękawem, rękawiczki ochronne, ochronę oczu. Za osoby z bliskiego kontaktu przypadków podejrzanych o zakażenie uznaje się — oprócz personelu medycznego sprawującego opiekę nad pacjentem — także m.in. osoby prowadzące wspólne gospodarstwo domowe, partnerów seksualnych czy pracowników laboratorium narażonych na wypadek przy pracy z próbką zawierającą wirusa MPXV (np. rozprysk, przypadkowe dotknięcie).

Osoba, u której wystąpią objawy mogące wskazywać na zakażenie wirusem MPXV powinna skontaktować się z lekarzem. Lekarz podejmuje decyzję o dalszym postępowaniu diagnostycznym. W Polsce dostępna jest diagnostyka laboratoryjna w kierunku MPXV.

Osoby zakażone podlegają zgodnie z decyzją lekarza izolacji domowej lub — w przypadkach uzasadnionych stanem klinicznym – hospitalizacji. Natomiast osoby z bliskiego kontaktu z osobami zakażonymi powinny być poddane nadzorowi epidemiologicznemu lub kwarantannie.

Rozpoznanie zachorowania mpox przez lekarza podlega zgłoszeniu do organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej, które prowadzą także dochodzenie epidemiologiczne w zakresie osób narażonych na kontakt z osobami chorymi.

Podstawą dla podejmowania działań wobec osób chorych, podejrzanych o zachorowanie oraz narażonych są przepisy rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 25 marca 2022 r. w sprawie chorób zakaźnych powodujących powstanie obowiązku hospitalizacji, izolacji w warunkach domowych, kwarantanny lub nadzoru epidemiologicznego (Dz.U. z 2023 r. poz. 668)

Szczepienia przeciwo mpox

Szczepienia przeciw mpox w Polsce są wykonywane szczepionką JYNNEOS (Bavarian Nordic) przedekspozycyjnie i poekspozycyjne w grupie osób narażonych, tj. u osób z bliskiego kontaktu, personelu medycznego i laboratorium.

Szczepienia są dobrowolne, a decyzja o szczepieniu podejmowana jest indywidualnie po ocenie korzyści i ryzyka, uwzględniając rodzaj kontaktu i czas jaki upłynął od ekspozycji, wiek oraz dane z wywiadu, dotyczące statusu immunologicznego i czynników zwiększających ryzyko ciężkiego przebiegu mpox. Więcej informacji znajduje się w zaleceniach ministra zdrowia i konsultanta krajowego w dziedzinie chorób zakaźnych, dotyczących realizacji szczepień przeciw mpox w grupie osób narażonych.