Narodowy Program Transplantacyjny. Eksperci wskazali, co wymaga zmian

Podczas debaty eksperci z obszaru transplantologii odnieśli się do zatwierdzonego przez Radę Ministrów w maju 2023 roku Narodowego Programu Transplantacyjnego (2023-2032). Spotkanie zostało zorganizowane w formule okrągłego stołu i stanowiło drugą odsłonę rozmów ekspertów z zakresu transplantologii, których inicjatorem była Federacja Przedsiębiorców Polskich. Pierwsze obrady odbyły się w listopadzie 2022 roku. W obradach II okrągłego stołu, które odbyły się 27 czerwca 2023 roku w siedzibie Federacji Przedsiębiorców Polskich w Warszawie, wzięli udział:

1. Magdalena Kramska, naczelnik Wydziału Transplantologii i Krwiolecznictwa w Departamencie Oceny Inwestycji Ministerstwa Zdrowia
2. Dr hab. Artur Kamiński, dyrektor Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnego ds. Transplantacji „Poltransplant”
3. Prof. dr hab. Roman Danielewicz, przewodniczący Krajowej Rady Transplantacyjnej
4. Prof. dr hab. Alicja Dębska-Ślizień, prezes Polskiego Towarzystwa Transplantacyjnego
5. Prof. dr hab. Lech Cierpka, konsultant krajowy w dziedzinie Transplantologii Klinicznej
6. Prof. dr hab. Alicja Chybicka, senator, przewodnicząca Parlamentarnego Zespołu ds. Transplantacji
7. Poseł Patryk Wicher, przewodniczący Parlamentarnego Zespołu ds. Wspierania Honorowych Dawców Krwi i Polskiego Czerwonego Krzyża oraz Promocji Krwiodawstwa, Dawstwa Szpiku Kostnego i Transplantologii
8. Jarosław Cyrynger, prezes Zarządu Głównego Stowarzyszenia Transplantacji Serca
9. Grzegorz Perzyński, prezes Fundacji Transplantacja LIVERstrong

Jakich zmian wymaga polska transplantologia

W pierwszej części spotkania eksperci przypomnieli kluczowy wniosek z obrad I okrągłego stołu: sytuacja w polskiej transplantologii wymaga istotnych zmian. Eksperci określili wówczas kluczowe rekomendacje, które powinny zostać wprowadzone w obszarze transplantologii w Polsce:

• zwiększenie liczby przeszczepień narządów (m.in. rozwój żywego dawstwa, weryfikację wytycznych w zakresie pobierania narządów od osób, u których stwierdzono śmierć mózgu, wprowadzenie regulacji prawnych umożliwiających dawstwo altruistyczne),
• rozwój sieci koordynatorów transplantacyjnych (m.in. premiowanie aktywności donacyjnej podmiotów leczniczych oraz finansowanie działalności koordynatorów transplantacyjnych, zwrócenie większej uwagi na rolę zespołu anestezjologicznego oraz zarządu szpitala w procedurze transplantacyjnej, długoterminowa opieka nad biorcą),
• zwiększenie aktywności donacyjnej szpitali identyfikujących i zgłaszających potencjalnych dawców (m.in. potencjalne rozwiązania motywujące placówki do zgłaszania dawców, ścisła współpraca pomiędzy ośrodkami transplantacyjnymi i szpitalami działającymi w regionie, zapewnienie stałego rozwoju ośrodków przeszczepiających w zakresie infrastruktury czy kwestii organizacyjnych, powołanie punktów konsultacyjnych żywego dawstwa),
• unormowanie i uaktualnienie regulacji prawnych w zakresie opieki transplantologicznej (zasada domniemanej zgody, tzw. system opt-out, uproszczenie kwestii wyrażania sprzeciwu, zmiany na poziomie ustawy Prawo transplantacyjne),
• prowadzenie kampanii edukacyjnych (edukowanie społeczeństwa oraz kadr medycznych w zakresie Centralnego Rejestru Sprzeciwu, domniemanej zgody, szkolenia dla personelu medycznego z zakresu komunikacji, szczególnie z rodziną potencjalnego dawcy).

W dalszej części rozmów eksperci zestawili wnioski z poprzedniego spotkania z treścią nowego Narodowego Programu Transplantacyjnego (NPT). Wskazano, które ze zdefiniowanych w listopadzie 2022 roku postulatów znalazły odzwierciedlenie w NPT oraz w jakim stopniu. Wymieniono także te obszary, które wciąż wymagają interwencji.

Jak eksperci oceniają Narodowy Program Transplantacyjny

W toku dyskusji zgodnie przyznano, że idea stworzenia dokumentu strategicznego w obszarze transplantologii w Polsce była potrzebna i oczekiwana. Doceniono uwzględnienie w Narodowym Programie Transplantacyjnym kluczowych obszarów wymagających doskonalenia - w tym tych postulatów, które podnoszono podczas pierwszego spotkania eksperckiego i innych działań o charakterze systemowym, podejmowanych przez obecnych na spotkaniu ekspertów i reprezentowane przez nich organizacje oraz instytucje. Zauważono, że Narodowy Program Transplantacyjny cechuje:

• zdefiniowanie oczekiwanych rezultatów w obszarze transplantologii w Polsce

Prof. Alicja Chybicka w kontekście wniosków z posiedzenia Parlamentarnego Zespołu ds. Transplantacji, które odbyło się 26 stycznia 2023 roku, zauważyła, że wiele celów nakierowanych na poprawę sytuacji w obszarze transplantologii w Polsce, które wskazali eksperci podczas pierwszych obrad okrągłego stołu oraz członkowie Parlamentarnego Zespołu ds. Transplantacji, zostało ujętych w Narodowym Programie Transplantacyjnym. Profesor wymieniła między innymi: działania edukacyjne skierowane do opinii publicznej i kadr medycznych, konieczność zwiększania nakładów na transplantologię oraz rozwój programu międzynarodowej wymiany narządów. Specjaliści przyznali, że zebranie kluczowych celów i osadzenie ich w ramach programu strategicznego jest bardzo istotne dla rangi tych zadań.

PRZECZYTAJ TAKŻE: Eksperci: trzeba przełamać niechęć Polaków do dawstwa. Bez tego transplantologia nie będzie się rozwijać

• konsekwencja

Eksperci stwierdzili, że konsekwentne działania prowadzone na przestrzeni lat w obszarze transplantologii przez Ministerstwo Zdrowia, w ramach programów finansowanych ze środków Unii Europejskiej, prowadzone przez Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne ds. Transplantacji "Poltransplant" oraz organizacje pacjentów przynoszą wymierny efekt. Specjaliści zgodnie przyznali, że pandemia COVID-19 miała znaczący negatywny wpływ na sytuację w zakresie transplantologii w Polsce, niemniej obecnie obserwowana jest poprawa, w tym w zakresie liczby wykonywanych procedur transplantologicznych i potrzebne są dalsze sukcesywne działania.

• elastyczność

Dr hab. Artur Kamiński zaznaczył, że założeniem NPT jest dostosowywanie zadań realizowanych w ramach programu do bieżącej sytuacji w obszarze transplantologii w Polsce i potrzeb w tym kontekście. Ekspert zwrócił uwagę, że ośrodki transplantologiczne mogą same wskazywać potrzeby inwestycyjne, edukacyjne czy szkoleniowe. Prof. Lech Cierpka podkreślił, że NPT wydaje się realny do wdrożenia i realizacji z uwagi na przewidzianą w nim różnorodność potrzeb (m.in. w zakresie finansowania infrastruktury, prowadzenia rejestrów czy możliwości dostosowywania planów oraz celów na kolejne lata). Ekspert przyznał, że postulaty Krajowej Rady Transplantacyjnej co do zasady zostały w NPT uwzględnione.

• nakierowanie na doskonalenie efektywności i jakości opieki transplantologicznej w Polsce

Eksperci zaznaczyli, że poprawa jakości w obszarze transplantologii została zdefiniowana wielokierunkowo, między innymi jako efektywność procedur, w tym długoterminowa, dążenie do podnoszenia referencyjności ośrodków transplantologicznych (wskazano na zdefiniowanie kryteriów jakości i mierników oceny szpitali,, szersze spojrzenie na kwestię opieki transplantologicznej, czego wyrazem jest planowane utworzenie od 2024 roku funkcji koordynatora biorcy w celu poprawy zgłaszalności, usprawnienia procedur transplantacyjnych i skrócenia czasu ich realizacji oraz rozwój sieci koordynatorów transplantacyjnych (m.in. premiowanie aktywności donacyjnej podmiotów leczniczych oraz finansowanie działalności koordynatorów transplantacyjnych, zwrócenie większej uwagi na rolę zespołu anestezjologicznego oraz zarządu szpitala w procedurze transplantacyjnej), nakierowanie na rozwój nowych procedur medycznych (na przykład perfuzji narządów, która ma na celu utrzymanie żywotności pobranych organów i ich leczenie w warunkach ex vivo.

• nadzieja na lepsze finansowanie transplantologii w Polsce

Magdalena Kramska przyznała, że Ministerstwo Zdrowia jest świadome, że obecny 2023 rok nie jest jeszcze optymalny w zakresie nakładów przewidzianych w ramach NPT na polską transplantologię, ale zaznaczyła, że plan programu zakłada sukcesywne zwiększanie środków przeznaczonych w tym obszarze.

Obszary transplantologii wymagające istotnych interwencji

• poprawa systemowej opieki psychologicznej nad biorcami i ich bliskimi

Grzegorz Perzyński zwrócił uwagę, że obecnie dostęp do tej formy opieki jest daleko niewystarczający. Jarosław Cyrynger zaznaczył, że z punktu widzenia pacjentów po transplantacji kluczowa jest jakość życia i potrzebne są różne formy opieki psychologicznej, ale także integracyjno-aktywizujące pacjentów oraz ich otoczenie. Prof. Alicja Chybicka przekonywała, że pacjent transplantologiczny wymaga opieki holistycznej – to przekłada się na długoterminową efektywność procedur z tego obszaru medycyny. Profesor oraz reprezentująca Ministerstwo Zdrowia Magdalena Kramska wskazały przy tym na istotne wyzwania związane z brakiem specjalistów, którzy mogliby zapewnić odpowiednią opiekę psychologiczną pacjentom w ramach konsultacji w ośrodkach transplantacyjnych oraz odpowiedniego budżetu, który można przeznaczyć na ten cel.

• uwzględnienie w działaniach edukacyjnych: potencjalnych dawców, rodzin dawców i biorców, specjalistów oraz interesariuszy sytemu ochrony zdrowia

Wskazano na znacząco wyższą transparentność i efektywność procedur transplantologicznych, jeśli wszystkie uczestniczące w procedurze transplantacyjnej strony, w tym dawca lub jego rodzina a także biorca i jego bliscy, mają odpowiednią wiedzę.

Magdalena Kramska zapowiedziała ogłoszenie przez Ministerstwo Zdrowia w drugiej połowie 2023 roku konkursu na działania promocyjno-edukacyjne skierowane do opinii publicznej, które miałby być realizowane w perspektywie długoterminowej (3-5-letniej). Eksperci zgodzili się, że w działania świadomościowe powinni być zaangażowani: przedstawiciele organizacji pacjentów najlepiej znający potrzeby pacjentów oraz ich najbliższych, personel medyczny zaangażowany w transplantację, media i ambasadorzy działań.

Prof. Roman Danielewicz przekonywał, że jednym z kluczowych celów działań edukacyjnych powinno być budowanie zaufania do systemu opieki transplantologicznej w Polsce i jego poszczególnych interesariuszy. Eksperci zaakcentowali także potrzebę rozwoju edukacji i programów w zakresie: żywego dawstwa, dawstwa pediatrycznego, dawstwa po nagłym zatrzymaniu krążenia (NZK) oraz dawstwa old to old (przeszczepienia od starszych dawców dla starszych biorców). Specjaliści przyznali, że są to obszary wymagającej wyważonych, przemyślanych działań świadomościowych, które powinny zostać opracowane i podjęte, ponieważ będą procentowały w perspektywie długoterminowej, co jest istotne w kontekście prognozowanej zwiększającej się liczby osób kwalifikowanych do procedur przeszczepień.

Zwrócono uwagę także na potrzebę integracji działań edukacyjnych i świadomościowych w skali ogólnopolskiej. Poseł Patryk Wicher wskazywał, że zjednoczenie różnych podmiotów i organizacji biorących udział w edukacji społeczeństwa daje efekt synergii i zwiększa efektywność prowadzonych działań. Eksperci zwrócili uwagę także na konieczność opracowania ogólnopolskiej strategii działań edukacyjnych skierowanych do personelu medycznego i władz ośrodków – wszystkich interesariuszy, którzy systemowo są zaangażowani w opiekę transplantologiczną w Polsce.

PRZECZYTAJ TAKŻE: Prof. Dębska-Ślizień: dzięki edukacji jest szansa na zwiększenie liczby przeszczepianych narządów

• nowelizacja ustawy Prawo transplantacyjne

Magdalena Kramska zaznaczyła, że nowelizacja ustawy jest planowana, jednak uaktualnione przepisy nie będą regulowały kwestii klinicznych, a będą odnosiły się raczej do otoczenia administracyjno-regulacyjnego w obszarze transplantologii (nowelizacja ma mieć charakter porządkujący).

• urealnienie wycen procedur z obszaru transplantologii

Magdalena Kramska przyznała, że Ministerstwo Zdrowia ma świadomość, że wyceny procedur z tego obszaru medycyny nie są obecnie adekwatne do realiów, w tym w świetle aktualnej dostępności różnej palety narzędzi medycznych (leków, wyrobów medycznych, technologii). Naczelnik przyznała, że Ministerstwo Zdrowia planuje korektę wycen procedur z tego obszaru. Pierwszym krokiem ma być weryfikacja wycen procedur przez Agencję Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji (AOTMiT). Podnoszono też zasadność wydłużenia okresu opieki nad pacjentem po transplantacji (obecnie procedura transplantacyjna obejmuje zabieg i opiekę do 30 dni po nim.

• zwiększanie liczby kadr medycznych

Zwrócono uwagę na istotne oraz rosnące zapotrzebowanie na lekarzy o specjalnościach zabiegowych oraz innego personelu medycznego zaangażowanego w system transplantologii.

Oceniając szansę na osiągnięcie wskaźników przeszczepień w transplantologii w Polsce na poziomie europejskim (co jest jednym z celów Narodowego Programu Transplantacyjnego), eksperci wskazali, że „możemy być mistrzami okolicy, ale są też mistrzowie świata” – kraje takie, jak Holandia, kraje nordyckie czy USA, gdzie transplantologia stoi na wysokim poziomie: świadomościowym, organizacyjnym, efektywnościowym, organizacyjnym, infrastrukturalnym, finansowanym i szkoleniowym. Specjaliści przyznali, że Narodowy Program Transplantacyjny wyznacza cele do osiągnięcia, ale konieczne jest teraz doprecyzowanie poszczególnych aktywności w odniesieniu do bieżących potrzeb w obszarze transplantologii w Polsce.