NIK: Ministerstwo Zdrowia nie dostrzega problemu zanieczyszczenia powietrza w uzdrowiskach

NIK zaznaczyła, że zbagatelizowanie problemu zanieczyszczonego powietrza mogło mieć negatywny wpływ na zdrowie kuracjuszy, w tym osób z chorobami układu oddechowego lub krążenia, seniorów i dzieci. Według danych NFZ i ZUS w 12 uzdrowiskach, których dokumentację objęto analizą w sezonach chłodnych (I i IV kwartał roku) z okresu 2018–2022, leczono łącznie niemal 45 tys. osób z grupy ryzyka, w tym prawie siedem tys. dzieci.

Uzdrowisko powinno spełniać konkretne wymogi. Jakie?

NIK skontrolowała Ministerstwo Zdrowia, dwa instytuty uprawnione do wydawania tzw. świadectw klimatycznych i sześć gmin uzdrowiskowych. W MZ sprawdzono proces weryfikacji wymagań dotyczących jakości powierza w 12 gminach uzdrowiskowych.

W raporcie zaznaczono, że poszerzona analiza dokumentacji dla 12 uzdrowisk wykazała, że żadne z nich faktycznie nie spełniało wszystkich wymagań dotyczących stanu sanitarnego powietrza, a mimo to minister zdrowia potwierdził ich status bez żadnych zastrzeżeń. Jednocześnie w pismach potwierdzających utrzymanie statusu uzdrowiska skierowanych do tych gmin uzdrowiskowych, minister zdrowia wskazał każdorazowo, że uzdrowisko: „spełnia określone w przepisach o ochronie środowiska wymagania w stosunku do środowiska” oraz „posiada klimat o właściwościach leczniczych potwierdzonych na zasadach określonych w ustawie uzdrowiskowej”, mimo iż miał dokumenty wskazujące na niespełnienie tych wymagań.

NIK zaznaczył, że potwierdzenie tych informacji oraz niepodjęcie działań przez pracowników MZ w związku z niespełnieniem wymagań dotyczących jakości powietrza noszą znamiona czynów zabronionych, polegających na poświadczeniu nieprawdy co do okoliczności mających znaczenie prawne oraz niedopełnieniu obowiązków.

Nieprawidłowo działały także jednostki uprawnione do wydawania świadectw klimatycznych

Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej Państwowy Instytut Badawczy (IMGW-PIB) przy formułowaniu opinii, niezgodnie z przepisami, przyjął definicję naukową klimatu, która według niego w ogóle nie uwzględniała kwestii zanieczyszczenia powietrza. – W konsekwencji, w świadectwach klimatycznych IMGW-PIB wskazywał na brak przeciwskazań do prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego, mimo że równocześnie w sporządzonej dokumentacji podawał dane dotyczące przekroczeń, czasem znacznych, norm jakości powietrza – zaznaczył NIK.

W 2022 r. w Polsce funkcjonowało 47 uzdrowisk, w tym niemal 60 proc. położonych w południowej części kraju, gdzie jakość powietrza jest na ogół gorsza niż na pozostałym obszarze. Większość z tych uzdrowisk prowadziła rehabilitację po przebytej chorobie COVID-19, której negatywne skutki najczęściej obciążają układ oddechowy.

Z raportu Głównego Inspektora Ochrony Środowiska (GIOŚ) wynika, że jeszcze w 2021 r. przekroczenia norm obowiązujących dla szkodliwych substancji zawieszonych w powietrzu: PM10, PM2,5 i B(a)P wystąpiły odpowiednio w siedmiu, pięciu i 34 uzdrowiskach. NIK zauważa, że niepokojąca jest zwłaszcza statystyka dotycząca benzopirenu, który jest związkiem rakotwórczym.

NIK zaznaczył w raporcie, że status uzdrowiska może być nadany obszarowi, który spełnia łącznie pięć warunków, a dwa z nich to klimat o właściwościach leczniczych oraz odpowiednie wymagania w stosunku do środowiska. Według zasad ustalonych przez ministra zdrowia, przy ocenie właściwości leczniczych klimatu należy uwzględnić m.in. zanieczyszczenie powietrza. Natomiast jednym z wymagań środowiskowych, zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska jest zapewnienie jak najlepszej jakości powietrza.

Wnioski NIK po kontroli

W wystąpieniach pokontrolnych Izba sformułowała wniosk ido Ministra Zdrowia o:

• Przeprowadzenie bieżącej analizy danych dotyczących jakości powietrza (za lata 2021–2022) w każdym z 12 uzdrowisk, których dokumentację objęto analizą w toku kontroli NIK, w celu ustalenia, czy na ich obszarze dotrzymywane były wymagania w odniesieniu do środowiska (tj. czy był spełniony warunek wynikający z ustawy uzdrowiskowej).
• Wystąpienie do gmin, które w dalszym ciągu nie spełniały wymagań dotyczących jakości powietrza, o podjęcie koniecznych działań w celu przywrócenia warunków uzasadniających nadanie danemu obszarowi statusu uzdrowiska w terminie nie dłuższym niż pięć lat.
• Stworzenie kompleksowego i spójnego systemu służącego nadawaniu statusu uzdrowiska i jego bieżącej ocenie.
• Podjęcie współpracy z Ministrem Klimatu i Środowiska w celu rozważenia możliwości stworzenia wyodrębnionego instrumentu finansowego umożliwiającego gminom, które nie spełniły warunków ustawy uzdrowiskowej w części dotyczącej jakości powietrza, uzyskanie wsparcia przy usuwaniu nieprawidłowości z tego obszaru.
• Rozważenie zmiany zasad oceny spełniania przez uzdrowiska warunków określonych w ustawie uzdrowiskowej – tak, by możliwe było dokonanie kolejnej oceny dziesięcioletniej z uwzględnieniem znowelizowanych regulacji UE dotyczących jakości powietrza (Dyrektywa CAFE).
• Ponowną weryfikację potencjału IMGW-PIB w zakresie możliwości dokonywania oceny właściwości leczniczych klimatu na gruncie przepisów o lecznictwie uzdrowiskowym, z uwagi na równoczesne wystąpienie poniższych okoliczności:

– nieprawidłowy sposób działania Instytutu, który przy określaniu wpływu na możliwość prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego nie brał pod uwagę zanieczyszczenia powietrza;

– brak wśród pracowników osób z wykształceniem medycznym, co wg Ministra Zdrowia nie pozwalało na kompetentne potwierdzanie oddziaływania właściwości leczniczych klimatu na człowieka;

– niespełnianie przez kolejnych Dyrektorów Instytutu wymogu formalnego dotyczącego wykształcenia (określonego w rozporządzeniu wykonawczym do ustawy uzdrowiskowej).

NIK wskazała również na potrzebę wykonania wniosków skierowanych do Ministra Zdrowia w informacji o wynikach kontroli P/17/078 Ochrona powietrza przez zanieczyszczeniami.

Wnioski do Ministra Klimatu i Środowiska o:

• Podjęcie współpracy z Ministrem Zdrowia w celu rozważenia możliwości stworzenia wyodrębnionego instrumentu finansowego zapewniającego wsparcie dla gmin uzdrowiskowych na usunięcie nieprawidłowości dotyczących jakości powietrza stwierdzonych przez Ministra Zdrowia.
• Ujednolicenie poziomów alertowych określanych w planach działań krótkoterminowych, ustanowionych w poszczególnych województwach oraz sposobu informowania obywateli o niedostatecznej jakości powietrza.
• Opracowanie i wdrożenie systemu powiadamiania o niedostatecznej jakości powietrza, który w sposób bardziej zautomatyzowany zapewni przekazywanie odpowiednich informacji do kolejnych uczestników tego systemu, w celu zwiększenia przejrzystości ogłaszanych komunikatów i wyeliminowania różnic w ich liczbie.
• Rozważenie możliwości ukierunkowania działań GIOŚ na przeprowadzenie mobilnych pomiarów jakości powietrza w Ustroniu na niżej położonych obszarach miasta niż obecna lokalizacja stacji pomiarowej PMŚ, celem zweryfikowania skali możliwych różnic w jakości powietrza.

Wnioski do Ministra Rozwoju i Technologii o:

Zapewnienie przez Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego weryfikacji i poprawy wiarygodności danych ujmowanych w CEEB, dotyczących liczby źródeł ciepła na paliwo stałe, także przy współpracy z gminami.

PRZECZYTAJ TAKŻE: Zanieczyszczone powietrze może osłabiać kości