Popularna dieta ketogeniczna niezwykle szkodliwa? Ekspertka rozwiewa wątpliwości

Swego czasu dieta ketogeniczna była prawdziwym hitem wśród osób chcących prowadzić zdrowy styl życia lub redukujących masę ciała. Czy na podstawie własnej praktyki może pani ocenić, na ile nadal dieta keto nadal jest popularna?

Dieta ketogeniczna wciąż jest popularna wśród osób chcących zredukować masę ciała, szczególnie przy współwystępujących zaburzeniach metabolicznych, np. insulinooporności. W każdym miesiącu konsultuję przynajmniej kilku pacjentów, którzy stosowali ją w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Niestety często pacjenci pierwszy raz słyszą o diecie ketogenicznej w gabinecie lekarza, który sugeruje taką interwencję jako sposób na szybki spadek masy ciała i poprawę funkcjonowania gospodarki węglowodanowej. Porada ta jednak zazwyczaj ogranicza się do wspomnienia nazwy i sugestii, aby pacjent doczytał o diecie w Internecie. Na konsultacje do mnie i innych dietetyków w Centrum Dietetycznym Online trafiają zazwyczaj pacjenci, którzy wprowadzili dietę ketogeniczną na 3-4 miesiące, jednak nie byli w stanie jej utrzymać z powodu zbyt dużych restrykcji lub pogorszenia samopoczucia i złych wyników badań laboratoryjnych. U większości z tych osób występuje też efekt jo-jo, co sprawia, że pacjenci przychodzą na konsultację w stanie obniżonego nastroju i z przekonaniem o swojej niskiej sprawczości.

Jakie są założenia diety ketogenicznej?

Dieta ketogeniczna jest dietą wysokotłuszczową. W klasycznej wersji białko dostarczane jest na poziomie 1 grama na kilogram masy ciała, a podaż węglowodanów jest skrajnie niska, nawet 10-15 gramów na dobę. W konsekwencji nawet 90 proc. energii może pochodzić z tłuszczów. Istnieją jednak zmodyfikowane diety ketogeniczne, w których udziały białka i węglowodanów są nieco wyższe (białko realizuje 25 proc. energii z diety, a węglowodany 10 proc.). Celem zastosowania diety wysokotłuszczowej jest uzyskanie ketozy, czyli stanu, w którym organizm dysponuje zbyt małą ilością glukozy i przestawia się na czerpanie energii z ketonów. Warto tutaj wspomnieć, że dieta ketogeniczna nie może być bardzo bogata w białko, ponieważ organizm człowieka potrafi przekształcać część aminokwasów (podstawowych elementów budujących białko) w glukozę i może to zaburzyć proces ketozy.

Dieta ketogeniczna bazuje przede wszystkim na produktach o wysokiej zawartości tłuszczu, np. maśle, oleju kokosowym, oliwie z oliwek, tłustej śmietanie, serach (m.in. pleśniowych, żółtych, feta, mascarpone), tłustych mięsach (m.in. boczku, kiełbasach). Wskazane jest też umiarkowane spożycie ryb i owoców morza, mięs i drobiu, a także jajek. Wybrane warzywa i owoce są dopuszczalne w ograniczonych ilościach, ze względu na występujące w nich węglowodany. Spośród warzyw zalecane są m.in. zielone warzywa liściaste, różne rodzaje papryki, szparagi, ogórek, bakłażan i cukinia. Natomiast spośród owoców najbardziej zalecane są jagodowe (truskawki, maliny) oraz awokado. Wzbogaceniem diety mogą być orzechy, nasiona i pestki, np. migdały, orzechy włoskie lub siemię lniane. Dieta ketogeniczna zakłada całkowitą eliminację produktów skrobiowych – przede wszystkim zbóż, ziemniaków, ale też części warzyw, np. buraków czy marchwi. Nasiona roślin strączkowych będące najlepszym źródłem białka roślinnego również są niezalecane na diecie ketogenicznej, ze względu na stosunkowo wysoką zawartość węglowodanów złożonych. W praktyce posiłki wyglądają następująco: jajka sadzone na boczku i zielonych warzywach, burger bez bułki podany z serem, awokado i grzybami, pudding chia na mleczku kokosowym z orzechami. Większość dań wymaga obfitego dodatku oleju lub masła, aby uzyskać wymagane w diecie proporcje między składnikami odżywczymi.

Jakie mogą być medyczne wskazania do włączenia diety ketogenicznej? Czy mogą ją stosować osoby, które chcą po prostu schudnąć lub prowadzić zdrowy tryb życia?

Dieta ketogeniczna była i wciąż jest stosowana w leczeniu lekoopornej padaczki u dzieci. Istnieją też rekomendacje, aby była wykorzystywana u dzieci i dorosłych w leczeniu niektórych zespołów padaczkowych i genetycznych, w tym zespołu Draveta i napadów miokloniczno-atonicznych (zespół Doose'a). Należy zaznaczyć, że zastosowanie diety ketogenicznej u pacjentów cierpiących na padaczkę nie leczy choroby, tylko zmniejsza liczbę napadów. Istnieją też wyjątki, na przykład pacjenci z padaczką i zespołem niedoboru GLUT1, którzy wykazują brak wrażliwości na dietę ketogeniczną pomimo odpowiedniej ketozy. W literaturze medycznej można znaleźć również obiecujące badania nad zastosowaniem diety ketogenicznej w terapii chorób neurodegeneracyjnych (np. Alzheimera i Parkinsona), a nawet niektórych nowotworów. Badacze podkreślają jednak, że reakcja na dietę może być różna i jest to uwarunkowane genetycznie, dlatego pacjenci powinni być gruntownie przebadani przed wprowadzeniem takiej interwencji. Dieta ketogeniczna jest też związana z występowaniem działań niepożądanych, m.in. zmęczenia, skurczów mięśni, hipotensji i zaparć, co należy uwzględnić planując leczenie.

Dieta ketogeniczna może być stosowana w celu redukcji masy ciała lub zmiany stylu życia, jednak na ten moment nie dysponujemy wynikami badań, które jednoznacznie wskazywałyby na wyższość takiego sposobu żywienia w promowaniu prawidłowej masy ciała i zdrowia w dłuższej perspektywie czasu. Z drugiej strony mamy silne dowody na to, że np. dieta śródziemnomorska cechuje się takim wpływem. Dodatkowo, jest ona łatwiejsza w stosowaniu, ponieważ posiłki zgodne z jej zasadami są prostsze w przygotowaniu oraz bardziej dostępne w restauracjach. Wspomniana łatwość stosowania ma bardzo istotne znaczenie w utrzymywaniu określonych zachowań żywieniowych w perspektywie lat i dziesięcioleci, a przecież zdrowy styl życia powinniśmy prowadzić zawsze, a nie interwencyjnie przez kilka tygodni lub miesięcy. Nie bez znaczenia jest również wątek wpływu długoterminowo stosowanej diety na środowisko. Aktualnie zalecenia zdrowego żywienia zakładają wysoki udział w diecie produktów roślinnych i ograniczenie spożycia produktów zwierzęcych, szczególnie mięsa. Jest to spowodowane faktem, że wytwarzanie produktów zwierzęcych jest związane z m.in. wyższym zużyciem słodkiej wody oraz istotnie większą emisją gazów cieplarnianych. Natomiast dieta ketogeniczna w dużej mierze bazuje na produktach zwierzęcych i należy pamiętać, że jej stosowanie będzie miało niekorzystny wpływ na środowisko.

Jakie zdrowotne konsekwencje może mieć stosowanie diety ketogenicznej bez wskazań i nadzoru np. lekarza czy dietetyka?

Wprowadzenie diety ketogenicznej powinno być poprzedzone kompleksową oceną stanu zdrowia, ponieważ w niektórych przypadkach może być ona niebezpieczna. Wśród najważniejszych przeciwwskazań do jej stosowania są: niewydolność wątroby, zapalenie trzustki, wrodzone zaburzenia metabolizmu tłuszczów, pierwotny niedobór karnityny, niedobór palmitylotransferazy karnitynowej, niedobór translokazy karnityny-acylokarnityny, porfiria, niedobór kinazy pirogronianowej. Dieta ketogeniczna może też przy długotrwałym stosowaniu prowadzić do stłuszczenia wątroby, kamicy nerkowej czy niedoborów mikroskładników. Warto też zaznaczyć, że nieprawidłowo stosowana dieta ketogeniczna może powodować przyrost masy ciała. Jeśli dieta ketogeniczna ma być stosowana, powinno odbywać się to pod nadzorem lekarza lub doświadczonego dietetyka.

Co jakiś czas pojawiają się publikacje popularnonaukowe, w których podkreśla się potencjalnie negatywny wpływ diety ketogenicznej na serce czy nerki. Co na ten temat mówią badania?

Większość obecnie dostępnych wyników badań oceniających wpływ diety ketogenicznej na zdrowie dotyczy czasu stosowania nieprzekraczającego 6-24 miesięcy. Ponadto w badaniach wykorzystywane są różne definicje diety ketogenicznej, w niektórych przypadkach będącej zwyczajnie dietą o obniżonej zawartości węglowodanów. Ogranicza to możliwość oceny potencjalnych skutków zdrowotnych – negatywnych, jak i pozytywnych. Jednak jednym z zaobserwowanych w badaniach efektów diety ketogenicznej jest wzrost stężenia cholesterolu frakcji LDL we krwi pacjentów. Jest to parametr związany ze zwiększonym ryzykiem rozwoju chorób układu krążenia, w tym szczególnie miażdżycy, co odpowiada za potencjalnie negatywny wpływ tej diety na serce. W przypadku nerek, niepokój wzbudza wpływ diety na równowagę kwasowo-zasadową oraz elektrolitową organizmu i w konsekwencji zwiększenie ryzyka rozwoju kamicy nerkowej.

Odpowiedzi opracowała mgr Justyna Malinowska, dietetyk w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego PZH-PIB oraz w Centrum Dietetycznym Online w Warszawie; obecnie w w trakcie postępowania doktorskiego w Szkole Doktorskiej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.

PRZECZYTAJ TAKŻE: Zbyt duża ilość białka w diecie zwiększa ryzyko miażdżycy [BADANIA]