Probiotyki: alternatywa i wsparcie terapii lekowych

Aby jakiś szczep uznać za probiotyczny, musi on jednak spełniać kryteria określone przez FAO/WHO (m.in. mieć zdolność przeżycia, metabolizowania i mnożenia się w przewodzie pokarmowym, zostać zidentyfikowany za pomocą technik molekularnych, a jego bezpieczeństwo musi zostać sprawdzone metodami in vitro i in vivo). Badania prowadzone nad tak rozumianymi probiotykami pozwalają już na ich zalecanie nie tylko w profilaktyce, ale też leczeniu niektórych schorzeń.

"Probiotyki można stosować do leczenia biegunek, zwłaszcza rotawirusowych u dzieci. Takie działanie udowodniono już w przypadku dwóch szczepów zagranicznych i jednego szczepu w Polsce. Probiotyki są też skuteczne w leczeniu stanów zapalnych układu moczowo-płciowego u kobiet, w niektórych schorzeniach przewlekłych, takich jak przewlekłe nieswoiste zapalenie jelit. Dość dobrze udowodniono ich działanie w przypadku alergii - atopowego zapalenia skóry u niemowląt, zwłaszcza jeśli podaje się je zarówno matce w ciąży, jak i dziecku w okresie pierwszego roku życia. Są też prowadzone badania nad wykorzystaniem probiotyków w walce z Helicobacter pylori i bardzo wiele innych projektów, choćby dotyczących profilaktyki cukrzycy czy chorób układu krążenia, a nawet próchnicy zębów" - wylicza prof. dr hab. Piotr B. Heczko, kierownik Katedry Mikrobiologii Collegium Medicum UJ oraz prezes Polskiego Towarzystwa Probiotycznego i Prebiotycznego.

Na całym świecie klinicznie udowodnione korzystne działanie ma około 15-20 szczepów bakterii probiotycznych. Nadzieje z nimi związane są ogromne.

Profilaktyka atopowego zapalenia skóry

W Europie Zachodniej chorzy na atopowe zapalenie skóry (AZS) stanowią nawet do 20 proc. populacji dzieci i 1-3 proc. osób dorosłych. Problem dotyczy też Polski. Dlatego stale poszukuje się nowych metod zapobiegania AZS. Tak zwana higieniczna teoria rozwoju alergii dała podstawy do założenia, że probiotyki podawane w okresie kształtowania się i dojrzewania układu immunologicznego mogą korzystnie wpływać na rozwój mechanizmów obrony przed alergią.

"Wyniki badań nad wykorzystaniem probiotyków w profilaktyce alergii opublikowały dwa niezależne ośrodki badawcze - fiński i czeski, z którym współpracuje też grupa badaczy z naszego kraju. Udowodniono korzystny wpływ bakterii probiotycznych w profilaktyce oraz w leczeniu AZS" - podkreśla prof. P. Heczko.
Finowie wykorzystali bakterie Lactobacillus rhamnosus szczep GG (LGG). Podawali je kobietom ciężarnym z wywiadem atopowym codziennie w określonej dawce, przez dwa do czterech tygodni przed porodem oraz po porodzie przez sześć tygodni - matce i dziecku. Wpływ tego postępowania oceniono po dwóch i czterech latach - w grupie nieprzyjmującej probiotyków, a jedynie placebo, AZS rozwinęło się u dzieci dwukrotnie częściej niż u dzieci poddanych profilaktyce probiotycznej.

"Grupa czeskich badaczy podawała probiotyczny szczep Escherichia coli noworodkom z niską wagą urodzeniową trzy razy w tygodniu przez cztery tygodnie. Także i w tym przypadku wykazano po wieloletniej obserwacji blisko dwukrotne obniżenie częstości występowania alergii" - informuje prof. P. Heczko.

Probiotyki zastosowano też w leczeniu AZS u starszych dzieci. Wykorzystano m.in. szczepy Lactobacillus rhamnosus szczep GG, Bifidobacterium lacis Bb-12, mieszaninę LGG z innymi probiotykami. Znamienną poprawę zaobserwowano głównie u dzieci z podwyższonym poziomem IgE. W Polsce z bardzo dobrym wynikiem podawano dzieciom z AZS na tle alergii na białka mleko krowiego trzy nowe probiotyczne szczepy Lactobacillus casei/paracasei/ŁOCK 0900, 0908, 0919.

Szczególnie korzystne wydaje się podawanie probiotyków niemowlętom i małym dzieciom, jednak być może podobne działanie mają też u starszych dzieci i dorosłych - jest to przedmiotem badań naukowych.

Bakterie korzystne dla jelit

Możliwość zastosowania probiotyków w nieswoistym zapaleniu jelit (IBD), rozumianym jako jednostka chorobowa obejmująca colitis ulcerosa i chorobę Leśniowskiego-Crohna, zaczęto rozpatrywać już w drugiej połowie lat 90. ubiegłego wieku. Podstawowym argumentem był korzystny wpływ probiotyków na mikroflorę jelitową oraz bezpieczeństwo i łatwość ich stosowania. Choć do dziś nie wyjaśniono do końca mechanizmu działania probiotyków w IBD, wiadomo, że wywierają one korzystny wpływ na przebieg przewlekłego zapalenia jelit.

"W ostatnich latach przeprowadzono kilkanaście badań klinicznych nad wykorzystaniem probiotyków w leczeniu IBD. Choć prawie wszystkie obejmowały dość niewielkie grupy pacjentów, wykazano, że przynajmniej w okresach remisji - w celu jej podtrzymania - dają dobry efekt. Właściwie tylko w jednej pracy nie udało się wykazać większej skuteczności probiotyków w porównaniu z placebo w profilaktyce nawrotów choroby Crohna. Problemem pozostaje dobór probiotyku - nad tym nadal prowadzone są badania. W jednej pracy wykazano, że niepatogenny szczep Escherichia coli w colitis ulcerosa jest nawet efektywniejszy od tradycyjnej mesalazyny, ale badania te są przez niektórych kwestionowane z uwagi na niskie dawki mesalazyny podawane grupie kontrolnej" - informuje profesor Piotr B. Heczko.

Na pewno połączenie probiotyków z tradycyjną terapią stanów przewlekłych zwiększa skuteczność leczenia, daje znaczący efekt w zapobieganiu nawrotom. Wiele nadziei pokłada się też w podawaniu probiotyków dzieciom, ale w tym przypadku także konieczne są dalsze badania.

Probiotyki dla kobiet

Leki probiotyczne w leczeniu stanów zapalnych układu moczowo-płciowego u kobiet są stosowane od dawna, z dużą skutecznością. Mają też niebagatelne znaczenie w profilaktyce zakażeń.

Nieprawidłowa flora bakteryjna pochwy może bowiem prowadzić do wzrostu ryzyka zakażeń chlamydią, dwoinką rzeżączki, a nawet wirusem HIV, sprzyja zapaleniom szyjki macicy, poronieniom, nawracającym infekcjom układu moczowego. Probiotyk jest więc coraz częściej stosowany zapobiegawczo, nie tylko przy kuracji antybiotykowej.

"Na rynku mamy dziś wiele probiotyków dla kobiet. Jedynym problemem jest dobór właściwego - sprawdzenie, jaki szczep bakterii zawiera dany preparat i czy jego skuteczność udowodniono badaniami. Nie wszystkie bowiem bakterie kwasu mlekowego zaliczają się do grupy probiotyków" - podkreśla profesor P. Heczko.

Badania kliniczne oparte na kryteriach określonych przez FAO/WHO zostały przeprowadzone dla 2 preparatów podawanych doustnie: LaciBios femina - zawierającego szczepy Lactobacillus rhamnosus GR-1 i Lactobacillus reuteri RC-14 oraz ostatnio polskiego preparatu PrOVag, zawierającego szczepy L. fermentum 57A, L. plantarum 57B, L. gasseri 57C. Te właśnie szczepy są rekomendowane przez Polskie Towarzystwo Ginekologiczne. ?Te szczepy mogą być stosowane zapobiegawczo przy antybiotykoterapii oraz w leczeniu nawracających infekcji bakteryjnych pochwy. Są też dowody na to, że ich doustne podawanie pozwala również na odpowiednią kolonizację zarówno przewodu pokarmowego, jak i dróg moczowo-płciowych" - podkreśla ekspert.

W oczekiwaniu na badania porównawcze

Wiele preparatów i suplementów diety zawierających probiotyki jest reklamowane przez producentów jako zwiększające odporność organizmu. Jednak nie ma badań porównawczych, które potwierdzałyby takie stwierdzenia. Dlatego też nowo powstałe Polskie Towarzystwo Probiotyków i Prebiotyków podjęło się prowadzenia zarówno oceny takich preparatów dla instytucji udzielających odpowiednich licencji, jak i rzetelnego propagowania zastosowań probiotyków, opartych na dowodach medycznych.
Preparaty probiotyczne należą do wyjątkowo bezpiecznych, choć lekarze nie ukrywają, że w szczególnych przypadkach może dojść do niepożądanego przeniknięcia bakterii do całego ustroju. Zdarza się to jednak niezmiernie rzadko i jest na to recepta - antybiotyki.