Liczba zakażeń ciągle wzrasta

W 2016 r. wykryto w całym kraju ok. 1100 pacjentów z zakażeniem objawowym Klebsiella pneumoniae NDM oraz trudną do dokładnego oszacowania liczbę nosicieli. Szczepy E. coli CPE występują znacznie rzadziej, większość zgłoszeń dotyczy pojedynczych szpitali śląskich i zachodniopomorskich, łącznie w 2016 r. zgłoszono 186 przypadków. Dla porównania, w tym samym okresie odnotowano w całym kraju ok. 16 tys. objawowych zakażeń Clostridum difficile, ok. 10 tys. wieloopornymi pałeczkami Acinetobacter oraz ok. 24 tys. Klebsiella pneumoniae ESBL (+). 

Jak wynika z przytoczonych danych przypadki, stopniowo w całym kraju, wzrasta liczba zakażeń i nosicielstwa z udziałem wieloopornych drobnoustrojów. Głównym obszarem szerzenia się tych patogenów są szpitale i placówki opieki długoterminowej. Dynamicznie zmieniająca się sytuacja epidemiologiczna wymaga skoordynowanych działań uwzględniających zarówno przestrzeganie podstawowych procedur izolacji kontaktowej i higieny szpitalnej na poziomie poszczególnych jednostek, jak również działań na szczeblu regionalnym i krajowym. 

Metoda wzmożonego nadzoru przynosi efekty

Od 2016 r. z inicjatywy Wojewódzkiej Stacji Sanitarno Epidemiologicznej w Warszawie, na terenie woj. mazowieckiego utworzono pilotażowy mechanizm wzmożonego nadzoru nad rozprzestrzenianiem się szczepów grupy pałeczek jelitowych, które nabyły oporność na większość antybiotyków, w tym na karbapenemy (CPE). „Wykryj, Izoluj, Raportuj”.  Szpitale otrzymały szczegółowe wytyczne oparte na zaleceniach Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC), udostępniono informacje dla pacjentów, rodzin i mediów. Szpitale zostały zobligowane do zwiększenia natężenia kontroli wewnętrznych, comiesięcznego raportowania danych do powiatowych stacji sanitarno-epidemiologicznych oraz zgłaszania wszystkich przypadków zakażeń i kolonizacji CPE. 

Podjęte działania przyniosły bezprecedensowe efekty — ponad 60 proc. placówek wdrożyło badania przesiewowe pacjentów z czynnikami ryzyka przy przyjęciu. Wykonano takich badań ok. 100 tys. co stanowi ok. 8 proc. wszystkich przyjętych do szpitala (w 2016 r. w woj. mazowieckim było ok. 1,3 mln hospitalizacji). Realizacja na taką skalę badań przesiewowych pozwoliła wychwycić zarówno objawowe zakażenia, jak i przypadki nosicielstwa, które stanowiły ok. 1-2 proc. wykonanych badań. Nie zaobserwowano epidemicznego wzrostu wykrywalności, ani zwiększonej zachorowalności i śmiertelności. Ponad 70 proc. wykrytych przypadków stanowią bezobjawowi nosiciele, dlatego postępowanie profilaktyczne musi obejmować przede wszystkim wczesne wykrywanie i skuteczną izolację. 

Czy grozi nam „psychoza CPE”?

Największym problemem mazowieckich placówek jest niedobór sal 1-2-łóżkowych z toaletą, co powoduje, że nie wszyscy pacjenci z NDM mogą być izolowani w optymalnych warunkach. Ponadto, na skutek różnych publikacji i doniesień medialnych wytworzyła się „psychoza CPE” — personel medyczny i pacjenci boją się tych zakażeń, a fakt nabycia nosicielstwa jest traktowany jak ciężka choroba, a w niektórych placówkach powoduje odmowę przyjęcia nosiciela na planowe zabiegi. Jest to sytuacja niedopuszczalna i może rodzić konsekwencje prawne. 

W komunikacji z pacjentami należy podkreślać, że nosicielstwo lekoopornych patogenów  jest zjawiskiem występującym na całym świecie, stan ten nie jest zagrożeniem życia, nie wymaga leczenia, często ustępuje samoistnie. W warunkach domowych zaleca się podjęcie dodatkowych środków ostrożności, po to aby nie doszło do rozprzestrzenienia się tych bakterii wśród osób z najbliższego otoczenia. Zalecane działania w warunkach domowych obejmują częstą dezynfekcję rąk z użyciem środka na bazie alkoholu,  wydzielenie środków higieny osobistej, pranie bielizny w 60°C oraz częste przecieranie powierzchni i sprzętów codziennego użycia jednorazowymi chusteczkami nasączonymi preparatem odkażającym. 

Należy również zachować szczególną ostrożność przy usuwaniu odpadów skażonych wydzielinami nosiciela, ponieważ  stanowią ważne ogniwo w przenoszeniu tych bakterii. 

Warto także podkreślić, że na bazie dotychczasowych doświadczeń, powstał wartościowy merytorycznie projekt rozporządzenia Ministerstwa Zdrowia, regulujący zasady postępowania w szpitalach w sytuacji wystąpienia wieloopornych drobnoustrojów alarmowych, który obecnie jest w fazie konsultacji społecznych.  Wejście tego aktu prawnego w życie umożliwi wdrożenie jednolitych zasad postępowania w całym kraju. 

Dr med. Paweł Grzesiowski, członek zespołu ekspertów przy WSSE w Warszawie, Przewodniczący Stowarzyszenia Higieny Lecznictwa