Projekt nowej ustawy o zawodzie psychologa w wykazie prac legislacyjnych rządu

Odpowiedzialne za przygotowanie projektu jest Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (MRPiPS), a planowany termin przyjęcia projektu przez rząd to I kwartał 2026 r.

W opisie projektu wyjaśniono, że zawód psychologa, jako zawód zaufania publicznego, został prawnie uregulowany w ustawie z 8 czerwca 2001 r. o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów, jednak ustawa ta nie funkcjonuje w praktyce ze względu na liczne wady prawne i legislacyjne. Jest niezgodna z prawem europejskim, ponieważ jej przepisy nie przewidują możliwości odbycia stażu adaptacyjnego lub przeprowadzenia testu umiejętności w ramach procedury uznawania kwalifikacji zawodowych uzyskanych w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej. Ponadto ogranicza formy prowadzenia prywatnej praktyki psychologicznej jedynie do indywidualnej działalności gospodarczej oraz spółki partnerskiej.

Ustawa wskazuje otwarty katalog usług psychologicznych przy jednoczesnym braku definicji tych usług. Nie można zatem ocenić, jakie działanie jest usługą psychologiczną.

Ustawa nie wskazuje również, na czym polega ograniczone prawo wykonywania zawodu psychologa, kto jest uprawniony do opracowania programu specjalizacji. Nie zostały wyraźnie określone kompetencje poszczególnych organów samorządu zawodowego psychologów.

Obecnie, pomimo obowiązywania ustawy, nie jest możliwe uzyskanie prawa wykonywania zawodu psychologa, które powstaje z chwilą dokonania wpisu na listę psychologów regionalnej izby psychologów, z uwagi na niepowołanie organów samorządu zawodowego psychologów - wyjaśniono.

Nieprawidłowości te spowodowały, że nie zostały wydane żadne akty wykonawcze do ustawy.

Brak funkcjonującego systemu odpowiedzialności zawodowej psychologów powoduje, że nie ma podmiotu, do którego mogą być składane skargi na psychologów ani organów odpowiedzialnych za sprawowanie pieczy nad należytym wykonywaniem tego zawodu.

W uzasadnieniu projektu podkreślono także, że kwalifikacje psychologów nie podlegają ocenie właściwego kompetentnego organu, a strony postępowań sądowych kwestionują opinie przedstawiane przez biegłych psychologów, wskazując, że nie mają oni prawa wykonywania zawodu.

Z uwagi na konieczność dokonania licznych zmian w ustawie o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów, jej nowelizacja nie jest możliwa - stwierdza MRPiPS.

Nowa ustawa o zawodzie psychologa - co zawiera projekt

Jak czytamy w opisie projektu, zakres przedmiotowy projektowanej ustawy określa zasady uzyskiwania prawa wykonywania zawodu psychologa, zasady i warunki wykonywania zawodu psychologa, zasady organizacji i działania samorządu zawodowego psychologów oraz zasady odpowiedzialności zawodowej psychologa.

Ustawa wskazuje, że zawód psychologa jest zawodem zaufania publicznego, a tytuł zawodowy „psycholog” podlega ochronie prawnej.

Psycholog uzyskuje prawo wykonywania zawodu z dniem wpisu na Regionalną Listę Psychologów. Listę prowadzi regionalna rada psychologów.

Regionalna rada wpisuje na Listę osobę, która spełnia następujące wymagania:

1) ukończyła w Rzeczypospolitej Polskiej:

a) studia pierwszego stopnia na kierunku psychologia i studia drugiego stopnia na kierunku psychologia oraz uzyskała tytuł zawodowy magistra albo

b) jednolite studia magisterskie na kierunku psychologia oraz uzyskała tytuł zawodowy magistra lub

2) posiada dyplom wydany w państwie innym niż państwo członkowskie Unii Europejskiej, uznany za równoważny z dyplomem uzyskiwanym w Rzeczypospolitej Polskiej, potwierdzającym tytuł zawodowy psychologa, lub

3) posiada kwalifikacje do wykonywania zawodu psychologa nabyte w państwie członkowskim Unii Europejskiej, uznane w Rzeczypospolitej Polskiej zgodnie z przepisami ustawy z dnia 22 grudnia 2015 r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej (Dz. U. z 2023 r. poz. 334);

4) korzysta w pełni z praw publicznych oraz ma pełną zdolność do czynności prawnych;

5) nie była prawomocnie skazana na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego;

6) posiada znajomość języka polskiego w stopniu wystarczającym do wykonywania zawodu psychologa.

W przypadku osób, które ukończyły studia w państwie innym niż państwo członkowskie Unii Europejskiej – konieczne jest posiadanie dyplomu uznanego za równoważny z dyplomem magistra uzyskiwanym w Rzeczypospolitej Polskiej, potwierdzającego tytuł zawodowy psychologa. Jeżeli osoba posiada uznane w Rzeczypospolitej Polskiej kwalifikacje do wykonywania zawodu psychologa nabyte w państwie członkowskim Unii Europejskiej, również uzyska wpis na Listę.

Od wniosku o wpis na Listę pobierana jest opłata w wysokości nie wyższej niż 10% przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w roku poprzednim, ogłoszonego przez prezesa GUS.

Od dnia uzyskania wpisu na Listę psycholog wykonuje zawód samodzielnie. Psycholog wykonuje zawód zgodnie z aktualnym stanem wiedzy psychologicznej i z należytą starannością oraz z zasadami etyki zawodowej określonymi w Kodeksie Etyki Zawodowej, a także z poszanowaniem prywatności i godności osobistej odbiorców świadczeń psychologicznych, którym udziela świadczeń psychologicznych.

Po uzyskaniu wpisu na Listę, psycholog współpracuje z opiekunem w sprawach dotyczących rozwoju zawodowego. Celem opieki jest rozwinięcie w praktyce etycznych standardów wykonywania zawodu psychologa, wzmocnienie kompetencji zawodowych oraz udzielanie wsparcia psychologowi rozpoczynającemu wykonywanie zawodu. Listę opiekunów prowadzi właściwa regionalna rada. Ramowe zasady rozwoju zawodowego lub współpracy z opiekunem ustala Krajowy Zjazd. Listę opiekunów prowadzi właściwa regionalna rada. Okres opieki trwa 12 miesięcy i kończy się wydaniem przez opiekuna pisemnej opinii na temat rozwoju zawodowego i kontynuacji wykonywania zawodu przez psychologa.

W ustawie określony został zamknięty katalog usług psychologicznych oraz są zdefiniowane ich poszczególne rodzaje. Za wykonywanie zawodu psychologa uważa się także prowadzenie badań naukowych i prac rozwojowych w dziedzinie psychologii oraz działalności dydaktycznej w zakresie psychologii.

Psycholog ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji przekazanych przez odbiorcę świadczeń psychologicznych oraz ochrony danych osobowych uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu, przewidziane są jednak wyjątki od tej zasady, np. gdy wynika to z odrębnych przepisów czy odbiorca świadczeń psychologicznych lub jego przedstawiciel ustawowy wyrażą pisemną zgodę na ujawnienie tajemnicy, po uprzednim poinformowaniu ich o skutkach jej ujawnienia.

Psycholog ma obowiązek prowadzenia dokumentacji psychologicznej odbiorcy świadczeń psychologicznych. Dokumentacja psychologiczna jest objęta tajemnicą zawodową psychologa. Przechowuje się ją w postaci papierowej lub elektronicznej w warunkach organizacyjnych i technicznych zapewniających jej ochronę przed zniszczeniem, uszkodzeniem lub utratą oraz uniemożliwiających dostęp osób nieupoważnionych. Określone zostały również zasady prowadzenia, przechowywania, przekazywania i niszczenia dokumentacji psychologicznej.

Psycholog ma prawo i obowiązek doskonalenia zawodowego poprzez kształcenie ustawiczne. Doskonalenie zawodowe, w tym superwizja, jest organizowane przez samorząd zawodowy psychologów w ustalonych okresach edukacyjnych. Przebieg doskonalenia zawodowego psychologa dokumentuje się w karcie doskonalenia zawodowego.

Psychologowie są zorganizowani na zasadach samorządu zawodowego, który jest niezależny w wykonywaniu swoich zadań i podlega tylko przepisom ustaw.

Alternatywną opcją, która była rozpatrywana, było powierzenie funkcji samorządu zawodowego jednej z organizacji psychologów. Byłoby to jednak zaprzeczeniem zasady samorządności, której wyrazem jest powoływanie samorządu zawodowego, decydującego o sprawach danej grupy zawodowej niezależne od nadrzędnej władzy. Z uwagi na obligatoryjną przynależność do samorządu dla osób chcących wykonywać dany zawód, żadna z organizacji psychologów nie powinna być uprzywilejowana w procesie powoływania organów samorządu zawodowego. Rozwiązanie takie wykluczałoby bowiem pozostałą część środowiska zawodowego w wyznaczaniu form i standardów pracy psychologów i dlatego zostało odrzucone.

Przynależność do samorządu jest obowiązkowa. Samorząd jest dwustopniowy. Jednostkami organizacyjnymi samorządu jest Krajowa Izba oraz regionalne izby psychologów. Liczba i obszar działania poszczególnych regionalnych izb jest ustalana przez Krajowy Zjazd z tym zastrzeżeniem, że nie może być mniejsza niż cztery. Obszar Regionalnych Izb musi uwzględniać podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej na województwa. Siedzibą Krajowej Izby jest Warszawa.

Do zadań samorządu należy w szczególności sprawowanie pieczy nad należytym wykonywaniem zawodu psychologa, ustanawianie zasad etyki zawodowej dotyczących wykonywania zawodu psychologa oraz dbanie o ich przestrzeganie, prowadzenie postępowania w przedmiocie odpowiedzialności dyscyplinarnej psychologów, reprezentowanie psychologów i ochrona ich interesów zawodowych, doskonalenie zawodowe psychologów, współdziałanie z organami administracji publicznej oraz organizacjami w kraju i za granicą w sprawach dotyczących wykonywania zawodu psychologa, a także opiniowanie aktów prawnych dotyczących zawodu psychologa.

Wskazane zostały organy samorządu oraz zakres ich zadań. Na szczeblu centralnym organami Krajowej Izby Psychologów są: Krajowy Zjazd, Krajowa Rada, Krajowa Komisja Rewizyjna, Krajowa Komisja Dyscyplinarna oraz Krajowy Rzecznik Dyscyplinarny. Na szczeblu regionalnym organami regionalnej izby są: regionalny zjazd, regionalna rada, regionalna komisja rewizyjna, regionalna komisja dyscyplinarna oraz regionalny rzecznik dyscyplinarny. Kadencja organów samorządu trwa cztery lata.

Wprowadzenie dla organów samorządu możliwości obradowania na posiedzeniach prowadzonych z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej ułatwi organizację spotkań.

Samorząd reprezentuje osoby wykonujące zawód zaufania publicznego oraz sprawuje pieczę nad wykonywaniem tego zawodu. Samorząd ponadto dokonuje czynności związanych z dopuszczeniem do wykonywania zawodu oraz ustala zasady etyki zawodowej, w celu zapewnienia standardów należytego wykonywania zawodu. Dysponuje również karami dyscyplinarnymi, między innymi odnoszącymi się wprost do prawa wykonywania zawodu (zawieszenie prawa wykonywania zawodu, pozbawienie prawa wykonywania zawodu).

Ponadto określone zostały przesłanki odpowiedzialności dyscyplinarnej, co umożliwi zgłaszanie nieprawidłowości lub wnoszenie skarg do podmiotu ustawowo uprawnionego do prowadzenia postępowań dyscyplinarnych wobec psychologów. Odpowiedzialność dyscyplinarna psychologów nie wyłącza odpowiedzialności przewidzianej w odrębnych przepisach. Karami dyscyplinarnymi są: upomnienie, nagana, kara pieniężna w wysokości nie wyższej niż 100% przeciętnego wynagrodzenia, zawieszenie prawa wykonywania zawodu na okres od 3 miesięcy do 3 lat oraz skreślenie z Listy skutkujące pozbawieniem prawa do wykonywania zawodu psychologa. Obok tych kar można orzec dodatkowo zakaz wykonywania patronatu na czas od roku do 5 lat.

Przewidziana została szczegółowa procedura postępowania dyscyplinarnego.

W celu zapobieżenia niebezpieczeństwu preferowania przez samorząd zawodowy interesu partykularnego kosztem interesu publicznego, mającego stanowić granicę i cel przypisania zadań publicznych tworzonemu ustawowo samorządowi, w ustawie wprowadzono nadzór nad działalnością samorządu pełniony przez ministra właściwego do spraw pracy.

W ustawie przewidziana jest także odpowiedzialność karna za:

1) posługiwanie się tytułem zawodowym psychologa przez osobę nieposiadającą prawa wykonywania zawodu psychologa;

2) udzielanie świadczeń psychologicznych przez osobę nieposiadającą prawa wykonywania zawodu psychologa;

3) dopuszczenie do udzielania świadczeń psychologicznych osoby, która nie posiada prawa wykonywania zawodu psychologa.

Przepisy ustawy nie naruszają wynikających z odrębnych przepisów uprawnień i obowiązków psychologów, zasad dotyczących wydawania orzeczeń psychologicznych oraz terminu ich ważności, a także trybu odwoławczego w zakresie orzecznictwa psychologicznego. Przepisy ustawy nie naruszają także uprawnień psychologów do posługiwania się tytułem specjalisty uzyskanym stosownie do przepisów rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 30 września 2002 r. w sprawie uzyskiwania tytułu specjalisty w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia (Dz. U. z 2023 r. poz. 506).

PRZECZYTAJ TAKŻE: Psychoterapeuci wciąż bez wspólnego projektu o zawodzie. “Dyplomacja się kończy, marnujecie nasz czas”