Przewlekła niewydolność nerek: przyczyny, powikłania, czynniki przyspieszające chorobę

Z wiekiem nerki stopniowo zaczynają się zmniejszać, ich naczynia stają się sztywniejsze, a miąższ włóknieje — są przez to bardziej podatne na uszkodzenia. Coraz częstsze ich niedokrwienie, a na dodatek przyjmowanie dużej ilości leków przez chorych może jeszcze przyspieszyć postęp niewydolności nerek.

Niewydolność nerek charakteryzuje się utratą zdolności do oczyszczania organizmu z ubocznych produktów przemiany materii. Nerki nie wydalają w prawidłowy sposób wody oraz nie kontrolują homeostazy.

Niewydolność nerek z objawami lub bez

Wyróżnia się dwie postacie niewydolności nerek: ostrą i przewlekłą. Nagłe pogorszenie pracy nerek (postać ostra) często może być spowodowane niedostatecznym nawodnieniem organizmu, np. w następstwie wymiotów, biegunki, gorączki czy masywnego krwotoku. Ostra niewydolność nerek może wystąpić także w wyniku zatruć, toksycznego działania leków czy chorób układu krążenia.

Przewlekła choroba nerek nie daje objawów lub bardzo skąpe, aż do najbardziej zaawansowanego stadium. Z reguły też przebiega bez dolegliwości bólowych. O obecności schorzenia świadczą nieprawidłowości w składzie krwi lub moczu, a także odbiegające od normy wyniki badań obrazowych.

„Nerki począwszy od 40. roku życia człowieka zmniejszają się, ich naczynia twardnieją, a miąższ ulega włóknieniu i szkliwieniu. Zaburzona jest czynność autonomicznego układu nerwowego, upośledzona jest autoregulacja przepływu nerkowego. Powoduje to stopniowy spadek filtracji kłębuszkowej o ok. 1 ml/min/rok oraz zmniejszenie zdolności konserwacji wody i sodu oraz usuwania kwasów z ustroju” — wyjaśnia prof. dr hab. n. med. Michał Myśliwiec, konsultant wojewódzki ds. nefrologii w woj. podlaskim.

Przewlekła choroba nerek - większa groźba chorób sercowo-naczyniowych i innych powikłań

Szacuje się, że aż 10 proc. dorosłych choruje na przewlekłą chorobę nerek (PChN). Schorzenie to uważa się za chorobę wieku starczego — cierpi na nią ponad 30 proc. osób powyżej 75 r.ż.

PChN obejmuje 5 kategorii, które zostały wyróżnione na podstawie obecności markerów uszkodzenia, przede wszystkim albuminurii, i wielkość estymowanej filtracji kłębuszkowej. Wyniki tych badań określają poziom ryzyka dializowania i powikłań sercowo-naczyniowych, które przy tej chorobie znacząco wzrastają. Zdaniem specjalistów, zwiększone ryzyko pojawia się już w 2 stadium PChN (GFR poniżej 89 ml/min). Oprócz klasycznych (występujących w całej populacji) czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, u chorych z niewydolnością nerek dochodzą jeszcze m.in.:

• przewodnienie,
• zaburzenia elektrolitowe,
• zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej,
• toksyny mocznicowe,
• przewlekły stan zapalny,
• niedokrwistość,
• niedożywienie.

W grupie chorych dializowanych częstość występowania niewydolności serca jest 20-krotnie większa niż w populacji ogólnej.

Przyczyny przewlekłej niewydolności nerek

Do przewlekłej niewydolności nerek, czyli trwałego upośledzenia ich czynności, mogą prowadzić:

• cukrzyca,
• nadciśnienie tętnicze,
• miażdżyca,
• choroby nerek, a także ich wady wrodzone.
• choroby uwarunkowane genetycznie, np. wielotorbielowatego zwyrodnienia nerek. 

„U każdego z nas z wiekiem zmniejsza się filtracja nerek, ale dzieje się to w określony i logiczny sposób. Jednak u osób, które przyjmują w dużych ilościach leki (np. niesteroidowe leki przeciwzapalne), ta filtracja zmniejsza się bardziej i postęp choroby przebiega szybciej. Wpływ mają także:

• badania kontrastowe,
• koronarografia,
• częste infekcje, wymagające stosowania antybiotyków (wiele z nich jest nefrotoksycznych),
• przyjmowanie diuretyków, które np. nałożone na bardzo popularne leki obniżające ciśnienie tętnicze krwi mogą doprowadzić nawet do schyłkowej choroby nerek” — tłumaczy prof. Myśliwiec.

Kiedy po latach choroby nerki przestają działać, konieczne staje się podjęcie leczenia nerkozastępczego. Szacuje się, że w Polsce 15 tysięcy osób wymaga dializoterapii, a co roku chorych przybywa o kilka procent.

Schorzenia nerek rozwijają się podstępnie, prawie nie dając objawów. Sprawdzić funkcjonowanie nerek można przez proste testy diagnostyczne — badanie stężenia kreatyniny we krwi i badanie ogólne moczu.

„Dlatego w grupach ryzyka, do których należą chorzy na cukrzycę, nadciśnienie, choroby sercowo-naczyniowe, a także osoby otyłe, należy regularnie przeprowadzać badania. U osób starszych należy ostrożnie stosować leki i uważać na badania kontrastowe. Spowolnić postęp choroby nerek i opóźnić włączenie dializy można poprzez dietę, ruch, kontrolę ciśnienia, niepalenie papierosów, niedoprowadzanie do zastoju moczu, unikanie infekcji i kontrolę lipidów. Warto też robić wszystko, by nie dopuszczać do powikłań sercowo-naczyniowych, bo w takiej sytuacji ryzyko zgonu jest dziesięć razy większe niż doczekanie do dializy” — podkreśla prof. Myśliwiec.

Czynniki przyspieszające przewlekłą chorobę nerek u ludzi starszych

Najczęstsze przyczyny przewlekłej choroby nerek u ludzi w wieku podeszłym to:

• cukrzyca (tzw. cukrzycowa choroba nerek); ponad 20 proc. osób powyżej 65 r.ż. choruje na cukrzycę;
• nadciśnienie tętnicze (nadciśnieniowa choroba nerek); w Polsce najczęściej spowodowane jest miażdżycą, występuje u blisko 60 proc. osób w wieku podeszłym;
• cewkowo-śródmiąższowe zapalenia nerek (bakteryjne i niebakteryjne), często w następstwie zastoju moczu (przerost gruczołu krokowego, opadanie narządu rodnego);
• kłębuszkowe zapalenie nerek występuje u ludzi starych rzadziej, najczęściej jest to nefropatia błoniasta z zespołem nerczycowym, często będąca nowotworem.

Stadia przewlekłej choroby nerek