To narzędzie pomoże lekarzom wychwycić przypadki przemocy wobec osób starszych

– Korzystanie z Formularza Oceny Ryzyka Przemocy (FORP) poszerza możliwości diagnostyczne i ułatwia rozpoznanie, czy przypadkiem pod płaszczem skarg, utyskiwań pacjenta, nie kryje się doświadczenie przemocy – wskazuje dr Agnieszka Skoczylas, geriatra, ordynatorka Oddziału Geriatryczno-Internistycznego Szpitala Wolskiego w Warszawie, ekspertka Fundacji Projekt Starsi.

Narzędzie, które podpowiada lekarzowi, czy pacjent doświadcza przemocy

To proste narzędzie, które pozwala lekarzowi w czasie krótkiej rozmowy z pacjentem oszacować ryzyko przemocy i wskazuje ścieżkę dalszego postępowania.

Formularz powstał w ramach projektu badawczego realizowanego przez Fundację Projekt Starsi w partnerstwie z firmą badawczą Lokalne Badania Społeczne, Narodowym Instytutem Geriatrii, Reumatologii i Rehabilitacji, Centrum Medyczno-Diagnostycznym w Siedlcach oraz ZOZ w Łodzi.

– FORP testowaliśmy w warunkach szpitalnych, w Klinice Geriatrii Narodowego Instytutu Geriatrii, Reumatologii i Rehabilitacji oraz w dwóch przychodniach podstawowej opieki zdrowotnej, i możemy stwierdzić, że jest skuteczny. Unikalną cechą FORP jest powiązanie z procedurą, która pomaga lekarzowi podjąć decyzję co do rodzaju dalszej interwencji. W zależności od wyników badania formularzem lekarz dostaje konkretną informację: zgłoś przypadek, bo może być zagrożone życie i zdrowie pacjenta (procedura czerwona), powtórz badanie za kilka tygodni, bo jest ryzyko doświadczenia przemocy (procedura żółta), pacjent nie jest ofiarą przemocy, jeśli masz z nim kłopot, poszukaj innych przyczyn (procedura zielona) – wyjaśnia ekspertka.

W sytuacji, gdy po rozmowie opartej na formularzu lekarz stwierdzi, że jego pacjent może być ofiarą przemocy, powinien wypełnić dokument Niebieskiej Karty oraz zgłosić sprawę do prokuratury.

FORP może być stosowany zarówno w placówkach podstawowej opieki zdrowotnej, jak i na oddziałach szpitalnych. Podobne narzędzia wykorzystywane są w wielu krajach na świecie, gdzie przyczyniają się do systemowej opieki nad osobami starszymi.

Kiedy stosować Formularz Oceny Ryzyka Przemocy wobec osób starszych?

Jak podkreślają jego twórcy, formularz warto zastosować zawsze, gdy u chorego widoczne są ślady na ciele świadczące o przemocy, ale też w sytuacji, gdy obserwowane są objawy, które nie mają racjonalnego wyjaśnienia, jak: niepokojący sposób zachowania, np. osoba wylękniona, nieutrzymująca kontaktu wzrokowego, ubiór nieadekwatny do sytuacji, także niestosowanie się do wskazań lekarskich.

–Jedną z form przemocy jest często obserwowane przez lekarzy pozostawianie seniorów w szpitalach w okolicach świąt, majówki i długich weekendów – przyznaje dr Skoczylas.

Dodaje: - Zachodzące w procesie starzenia się zmiany zwiększają podatność na przemoc. U seniorów zmienia się sposób postrzegania rzeczywistości, zmniejsza się zdolność kojarzenia faktów. Osoby starsze stają się bardziej introwertyczne, zachowują się z większą rezerwą, częściej odczuwają lęk, wahania nastroju, ale również częściej reagują impulsywnie. Do tego dochodzą problemy z poruszaniem, słuchem, wzrokiem, nietrzymaniem moczu i koniecznością korzystania z pomocy osób bliskich.

Ekspertka przyznaje, że pojawienie się przemocy, zwłaszcza ze strony osoby najbliższej lub własnego dziecka, bardzo silnie wiąże się z pogorszeniem stanu zdrowia. Potwierdzają to dane WHO, które wskazują, że w grupie seniorów doświadczających przemocy niemalże pięciokrotnie wzrasta ryzyko chorób psychicznych (w tym prób samobójczych, zaburzeń lękowych i stresu pourazowego), ponad trzykrotnie częściej osoby te postrzegają swój ogólny stan zdrowia jako zły i dwukrotnie częściej korzystają w sposób nadmierny z zasobów opieki zdrowotnej (częste wizyty u lekarza, wizyty w oddziałach pomocy doraźnej, hospitalizacje, większe zużycie leków).

Dr Skoczylas zwraca uwagę, że do przemocy wobec starszych dochodzi w domu, bez świadków, i rzadko wychodzi ona na jaw. Nie mówią o tym sami seniorzy, którym wstyd się przyznać, że “syn zabiera pieniądze, a córka poszturchuje” albo“wnuczka zamyka w pokoju na klucz”. Dlatego, jak ocenia, lekarze mają olbrzymią rolę do odegrania w procesie przeciwdziałania przemocy wobec tych osób. Także dlatego, że często są jednymi osobami, które poza rodziną mają kontakt z takim seniorem.

Przemoc wobec seniorów w Polsce - jaki stanowi problem?

W ocenie naszej ekspertki problem przemocy w Polsce jest duży. – Badanie przeprowadzone na Pomorzu Zachodnim w środowisku wiejskim wskazuje, że aż 40 proc. seniorów doświadcza przemocy ze strony członków ich rodzin i jest to najczęściej przemoc psychiczna (36,5 proc. ) lub zaniedbanie (21,9 proc.), na dalszych miejscach są przemoc finansowa i fizyczna, na ostatnim seksualna, a aż 8,1 proc. badanych doświadczało 3 lub 4 form przemocy.

Kolejne dwa badania z uniwersyteckiego ośrodka klinicznego w Toruniu oszacowały częstość przemocy wobec starszych na 29 proc., a w czasie pandemii COVID-19 na 40 proc. Jeszcze inne badanie, przeprowadzone wśród hospitalizowanych w uniwersyteckiej Klinice Geriatrii w Bydgoszczy, wskazuje, że przemocy w ciągu 12 miesięcy przed hospitalizacją doświadczyło aż 38,5 proc. badanych, większość kilku jej rodzajów równocześnie – wylicza ekspertka.

Dodaje, że sprawcy przemocy często nie uświadamiają sobie naganności postępowania, zwłaszcza jeżeli są jedynymi opiekunami osoby starszej i z tego powodu czują się obciążeni psychicznie i fizycznie. Rozwija się u nich tak zwany zespół opiekuna, wynikająca z sytuacji osobistej wtórna roszczeniowość, nadmierne oczekiwania i poczucie krzywdy wobec otoczenia.

Fundacja Projekt Starsi uruchomiła podstronę projektstarsi.pl, gdzie w zakładce: “materiały dla lekarzy” dostępny jest Formularz Oceny Ryzyka Przemocy wraz z procedurą i filmem instruktażowym.

PRZECZYTAJ TAKŻE: Badanie: seniorzy najbardziej oszczędzają na jedzeniu i lekach