W grupie tej najczęściej występowały: uszkodzenia i choroby narządu ruchu (59 proc. dorosłych niepełnosprawnych) oraz schorzenia układu krążenia (47 proc.). Udary mózgu zaliczane są do tej drugiej kategorii. Raporty GUS nie uwzględniają podziału osób niepełnosprawnych w grupie schorzeń układu krążenia ze względu na jednostki chorobowe, szczególnie na choroby naczyń mózgowych (kod ICD-10: I60–I69).

Znaczne obniżenie jakości życia

Obniżenie jakości życia widać szczególnie w wymiarze funkcjonalnym (wykonywanie codziennych czynności). U 83 proc. pacjentów obserwuje się spadek satysfakcji życiowej w porównaniu z okresem przed zachorowaniem. Najniższy jej poziom dotyczy dwóch sfer: aktywności w czasie wolnym oraz życia seksualnego. 

Co piąta osoba po udarze mózgu (22 proc.) nie jest w stanie poruszać się bez pomocy, a co czwarta (26 proc.) jest zależna od pomocy innych w wykonywaniu czynności codziennych. Największe ograniczenia obejmują dbanie o higienę, prowadzenie gospodarstwa domowego, poruszanie się oraz mówienie (komunikowanie się).

Na jakość życia chorych po udarze mają wpływ zarówno następstwa uszkodzenia mózgu, jak i powikłania ogólnoustrojowe. Nawet u co drugiego chorego występuje ograniczenie sprawności ruchowej będące następstwem niedowładu. Uszkodzenie mózgu prowadzi do zaburzeń procesów poznawczych i intelektualnych, świadomości, emocji oraz całej struktury osobowości człowieka. Szacuje się, że 25-60 proc. osób po udarze choruje na depresję, która znacznie upośledza procesy motywacyjne i napęd psychoruchowy. 

Ograniczona zdolność do pracy, satysfakcjonującego seksu

Wyniki badania przeprowadzonego w Szpitalu Rehabilitacyjnym w Kiekrzu koło Poznania (2010 r.), które objęło 25 osób po udarze, wykazały, że chorzy wymagali pomocy ze strony innych osób średnio przez 5 godz. na dobę. 

Przebyty udar mózgu wpływa w sposób istotny na ograniczenie zdolności do pracy. Wyniki przytaczanego badania pokazały, że przed udarem ponad połowa ankietowanych (64 proc.) była aktywna zawodowo, natomiast po nim pracowało 24 proc. badanych. Głównym źródłem utrzymania osób po przebytym udarze mózgu jest więc emerytura (48 proc.) oraz renta (36 proc.). 

W subiektywnej ocenie jakości życia chorzy po udarze mózgu nie odczuwają satysfakcji życiowej z sytuacji zawodowej oraz życia seksualnego. Nieznacznie lepiej wartościują: ogólną satysfakcję życiową (życie jako całość), kontakty z przyjaciółmi, możliwości samoobsługi, spędzanie czasu wolnego oraz sytuację finansową. 

Pogorszenie jakości życia po przebytym udarze dotyczy najczęściej takich kategorii, jak: prowadzenie gospodarstwa domowego, rekreacja i czas wolny oraz możliwość przemieszczania się. Jednak po uwzględnieniu wieku, czyli naturalnych skutków starzenia się, rodzaj dysfunkcji ulega zmianie. Wówczas największy poziom ograniczeń obejmuje takie kategorie, jak: podstawowe aktywności fizyczne, pełnienie ról i utrzymywanie kontaktu ze środowiskiem zewnętrznym. Są to zatem obszary, na które należy położyć szczególny nacisk w procesie rehabilitacji poszpitalnej. 

Czynnikiem mającym pozytywny wpływ na jakość życia osoby po przebytym udarze mózgu, jest wsparcie emocjonalne. Wykazano, że ci, którzy mają wsparcie ze strony bliskich, a zwłaszcza partnerów, szybciej wracają do zdrowia, a tym samym ich jakość życia się poprawia.

Poczucie wykluczenia społecznego

Jednym z możliwych następstw udaru są trudności w komunikowaniu się. Przekłada się to na zwiększone ryzyko wykluczenia społecznego. Fakt nagłej utraty bądź znacznego pogorszenia możliwości wyrażenia siebie, a czasem także upośledzenie funkcji poznawczych jest przeżyciem traumatycznym i skutkuje koniecznością wycofania się z życia społecznego. 

Wyniki wcześniej przytaczanego badania z Kiekrza wskazują, że aktywność w życiu towarzyskim osób po przebytym udarze mózgu ulega dwukrotnemu zmniejszeniu w porównaniu z okresem sprzed choroby. Kolejnym czynnikiem mającym wpływ na poczucie wykluczenia społecznego jest pogorszenie warunków życia na skutek utraty pracy i/lub niemożności podjęcia innej aktywności zawodowej. Wyniki wspomnianego badania wskazują, że aktywność na rynku pracy po udarze mózgu spada o 40 punktów procentowych.

Opiekunowie zaczynają częściej chorować

Następstwa przebytego udaru mózgu w poważny sposób zakłócają równowagę w relacjach rodzinnych, w konsekwencji często prowadząc do zaburzonego funkcjonowania jej członków. Po ustaniu ostrej fazy choroby 68,5 proc. pacjentów wraca ze szpitala do domu, gdzie opiekę nad nimi sprawują: małżonek, dziecko, rzadziej osoby obce lub członkowie dalszej rodziny. Kiedy chory wraca do swojego środowiska domowego, podmiotem opieki pielęgniarskiej staje się nie tylko on, lecz także jego opiekun, który ze względu na chorobę bliskiej osoby musi często zmienić styl życia i nauczyć się radzić sobie w nowej sytuacji. 

Wyniki badania przeprowadzonego na grupie 30 osób (6 mężczyzn i 24 kobiety) w wieku 24-83 lat (średnia 56 lat), mieszkających w Olsztynie i opiekujących się w środowisku domowym pacjentami po udarze mózgu wykazały, że problemy opiekunów dotyczą fizycznej, emocjonalnej i społecznej sfery życia. Niemal połowa z nich (47 proc.) po podjęciu opieki częściej choruje. Większość (73 proc.) jest zmuszona do zmiany trybu życia. 

Ponad połowa badanych opiekunów przyznaje się do zażywania środków nasennych, przeciwdepresyjnych czy uspokajających. Blisko 30 proc. regularnie przyjmuje środki psychotropowe.

 

*Źródło: „Udary mózgu — rosnący problem w starzejącym się społeczeństwie”, raport Instytutu Ochrony Zdrowia, Warszawa 2016.

Co wpływa na jakość życia chorych po udarze

Niesprawność ruchowa:

• 25-50 proc. przypadków
• niedowład połowiczy
• zaburzenia napięcia mięśniowego
• utrata automatyzmów ruchowych

Zaburzenia poznawcze:

• 30-35 proc. przypadków
• zaburzenia pamięci, otępienie
• zaburzenia mowy
• zaburzenia koncentracji uwagi
• zaburzenia postrzegania

Zaburzenia emocjonalne:

• 25-60 proc. przypadków
• apatia lub depresja
• przymusowy śmiech lub płacz
• stany maniakalne
• napady lęku lub lęk uogólniony

Napady padaczkowe:

• 3-30 proc.
• przypadków
• napady wczesne lub późne

Powikłania ogólnoustrojowe (zależnie od pielęgnacji i wczesnej rehabilitacji)

• zakażenia dróg moczowych
• odleżyny
• zapalenia płuc
• powikłania zakrzepowo-zatorowe

Ograniczenie aktywności społecznej (zależnie od stopnia niesprawności) 

• utrata dotychczasowego statusu społecznego
• obniżenie stopy życiowej
• izolacja od otaczającego świata

 

Źródło: Zdrowie i zachowanie zdrowotne mieszkańców Polski w świetle Europejskiego Ankietowego Badania Zdrowia (EHIS) 2014 r., GUS, 2015 r.