Najszersze uprawnienia do kształcenia podyplomowego lekarzy przysługują uczelniom medycznym.

Podmioty prowadzące działalność w zakresie kształcenia podyplomowego lekarzy zostały poddane (tak jak lekarze) obowiązkowi podwójnej rejestracji: jako przedsiębiorcy - w rejestrze przedsiębiorców bądź w ewidencji działalności gospodarczej oraz jako podmioty kształcące lekarzy - w rejestrach podmiotów prowadzących szkolenia podyplomowe lekarzy. Nowe zasady rejestracji nie dotyczą podmiotów uprawnionych do kształcenia lekarzy na podstawie odrębnych przepisów.
Kształcenie podyplomowe lekarzy obejmuje przede wszystkim dwie systemowe, oddzielnie uregulowane formy kształcenia, jakimi są obowiązkowe staże podyplomowe i nieobowiązkowe specjalizacje. Poza nimi istnieje szereg innych form kształcenia, które służą doskonaleniu zawodowemu lekarzy, ale nie wpływają na formalny awans zawodowy, takie jak kursy doskonalące, praktyki, seminaria, konferencje, zjazdy czy sympozja. Kształcenie podyplomowe to także studia podyplomowe i doktoranckie, umożliwiające awans naukowy lekarzy.

Najwięcej mogą uczelnie i instytucje naukowe
Najszersze uprawnienia do kształcenia podyplomowego lekarzy przysługują uczelniom medycznym. Należą do nich akademie medyczne, Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytet Medyczny w Łodzi. Na podstawie ustawy o szkolnictwie wyższym mogą one prowadzić wszelkie formy kształcenia lekarzy, w tym studia doktoranckie. Analogiczne uprawnienia przysługują państwowym instytucjom naukowym, które na podstawie odrębnych przepisów prowadzą działalność dydaktyczną w dziedzinie nauk medycznych, np. Polskiej Akademii Nauk. Wątpliwości budzić tu może zakres uprawnień Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego, które funkcjonuje na zasadach określonych dla uczelni, pomimo braku formalnych uprawnień szkoły wyższej. Jako samodzielna placówka naukowo-dydaktyczna, posiadająca osobowość prawną, CMKP działa na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z 9 października 1970 r. i statutu nadanego zarządzeniem ministra zdrowia i opieki społecznej z 1996 r.
Różne formy szkolenia lekarzy mogą być także prowadzone przez jednostki badawczo-rozwojowe, działające na podstawie ustawy o jednostkach badawczo-rozwojowych, z tym, że studia podyplomowe mogą prowadzić tylko te z nich, które posiadają uprawnienia do nadawania stopni naukowych i odpowiednie warunki materialno-techniczne. Należą do nich instytuty naukowo-badawcze podległe ministrowi zdrowia, takie jak np. Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Instytut Medycyny Wsi, Centrum Onkologii, Państwowy Zakład Higieny, Centrum Zdrowia Dziecka.
Jednostkami uprawnionymi do prowadzenia staży podyplomowych są zakłady opieki zdrowotnej oraz indywidualne i indywidualne specjalistyczne praktyki lekarskie, spełniające warunki określone w rozporządzeniu ministra zdrowia w sprawie stażu podyplomowego lekarza i lekarza dentysty. W porozumieniu z właściwą okręgową radą lekarską marszałek województwa wpisuje te jednostki na listę podmiotów uprawnionych do prowadzenia staży podyplomowych.

Akredytacja pozwala prowadzić specjalizację
Jeżeli chodzi o specjalizacje, to mogą być one prowadzone przez tzw. jednostki akredytowane. Akredytacja to procedura oceny danej jednostki pod kątem spełnienia wymagań kadrowych, sprzętowych i zakresu udzielanych świadczeń zdrowotnych, gwarantujących odpowiedni poziom kształcenia. Ocena dokonywana jest przez zespół ekspertów (5 lekarzy specjalistów w danej dziedzinie medycyny lub dziedzinie pokrewnej), powoływany przez ministra zdrowia. Stanowi podstawę nadania danej jednostce uprawnień do prowadzenia specjalizacji, czego potwierdzeniem jest wciągnięcie jej na listę tworzoną przez ministra zdrowia. Specjalizacja obejmuje m.in. staże kierunkowe i kursy specjalizacyjne, które mogą być prowadzone przez odrębne jednostki organizacyjne. Do prowadzenia staży kierunkowych uprawnione są jednostki akredytowane, a także inne jednostki organizacyjne oraz osoby fizyczne spełniające warunki określone w rozporządzeniu ministra zdrowia w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy dentystów. Po przejściu analogicznej procedury akredytacyjnej wpisywane są przez ministra zdrowia na listę podmiotów prowadzących staż kierunkowy. Obydwie listy ministra zdrowia są publikowane na stronie internetowej Ministerstwa Zdrowia (www. mz. gov. pl) w terminach do 1 kwietnia i do 1 listopada każdego roku.
Nabycie uprawnień do prowadzenia kursów specjalizacyjnych nie wymaga przejścia procedury akredytacyjnej. Wystarczy uzyskać pozytywną opinię konsultanta krajowego w odpowiedniej dziedzinie medycyny i wpis na listę prowadzoną przez Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego. W tym celu należy przedstawić w CMKP informacje zawierające podstawowe dane o podmiocie prowadzącym kurs, organizacji i trybie szkolenia, bazie dydaktycznej, kwalifikacjach kadry szkoleniowej oraz program i regulamin kursu, a ponadto jego termin, miejsce i liczbę osób mogących wziąć udział. Na swojej stronie internetowej (www.cmkp.edu.pl) CMKP podaje do wiadomości w terminie do 31 grudnia każdego roku listę podmiotów prowadzących określonego rodzaju kurs szkoleniowy objęty programem specjalizacji.

Co mówi ustawa o zawodzie lekarza
Przepisy o specjalizacji nie wskazują wprost podmiotów, które mogą ubiegać się o prowadzenie specjalizacji, staży kierunkowych i kursów specjalizacyjnych. Odwołują się w tym zakresie do ustawy o zawodzie lekarza. Ta zaś według nowego brzmienia zezwala na prowadzenie kształcenia podyplomowego lekarzy jednostkom organizacyjnym uprawnionym do tego na podstawie odrębnych przepisów oraz przedsiębiorcom zarejestrowanym w rejestrze podmiotów prowadzących szkolenia podyplomowe lekarzy i lekarzy dentystów, sporządzanym przez właściwą okręgową radę lekarską.
Biorąc pod uwagę warunki określone dla akredytacji, do których należy m.in. zatrudnianie lekarzy specjalistów i udzielanie świadczeń zdrowotnych, można stwierdzić, że o prowadzenie specjalizacji mogą ubiegać się podstawowe jednostki organizacyjne uczelni medycznych albo uczelni prowadzących działalność dydaktyczną i badawczą w dziedzinie nauk medycznych. O takie uprawnienia mogą ubiegać się też zakłady opieki zdrowotnej, utworzone w celu realizacji zadań dydaktycznych i badawczych w powiązaniu z udzielaniem świadczeń zdrowotnych, będące jednostkami tych uczelni albo medycznych instytutów naukowo-badawczych (szpitale kliniczne i kliniki), a także inne zakłady opieki zdrowotnej.

ZOZ-y powinny zarejestrować działalność
Wydaje się, że w wyniku wprowadzonych zmian ZOZ-y, które nie są jednostkami uczelni i instytutów naukowych, powinny w celu prowadzenia specjalizacji zarejestrować działalność gospodarczą: SP ZOZ-y jako działalność wydzieloną, a NZOZ-y poprzez rozszerzenie działalności swoich założycieli. Na podstawie ustawy o zakładach opieki zdrowotnej ZOZ-y mogą wprawdzie uczestniczyć w przygotowywaniu lekarzy do wykonywania zawodu medycznego i w dalszym ich kształceniu, ale tylko na zasadach określonych w odrębnych przepisach. Zasady te zostały odrębnie określone dla staży podyplomowych. Natomiast przy wskazaniu jednostek uprawnionych do prowadzenia specjalizacji następuje odwołanie do art. 19 ust. 1 ustawy o zawodzie lekarza, który dla prowadzenia kształcenia podyplomowego lekarzy wymaga od jednostek nieuprawnionych zarejestrowania działalności gospodarczej.
O prowadzenie staży kierunkowych mogą ubiegać się, poza wyżej wymienionymi jednostkami, również praktyki lekarskie. Ponieważ przy wskazaniu podmiotów uprawnionych do prowadzenia staży kierunkowych nie występuje odwołanie do art. 19 ust. 1, wydaje się, że prowadzenie tych staży, tak jak staży podyplomowych, nie będzie wymagało zarejestrowania działalności gospodarczej. Natomiast prowadzenie kursów szkoleniowych objętych programem specjalizacji, tak jak organizowanie pozostałych form kształcenia podyplomowego lekarzy, jest dostępne szerszej gamie podmiotów, których działalność w tym zakresie, o ile nie wynika z uprawnień nadanych na podstawie odrębnych przepisów, została zaliczona do regulowanej działalności gospodarczej.

Towarzystwa naukowe bez uprawnień
W obowiązujących przepisach brak wyraźnego określenia, jakie formy kształcenia podyplomowego lekarzy zostały uznane za działalność gospodarczą wymagającą rejestracji. Gdyby przyjąć, że wszystkie, to np. lekarskie towarzystwa naukowe, działające na podstawie przepisów prawa o stowarzyszeniach, musiałyby w celu organizowania sympozjów, konferencji czy zjazdów dla lekarzy zarejestrować działalność gospodarczą. Analizując przepisy określające warunki wykonywania działalności w zakresie kształcenia podyplomowego oraz zakres danych wpisywanych do rejestru, można zauważyć, że wskazują one raczej na szkoleniowe formy kształcenia. Wymagają bowiem posiadania programów kształcenia oraz odpowiedniej kadry i bazy dydaktycznej, a ponadto zarejestrowania planowanych terminów rozpoczęcia i zakończenia specjalizacji oraz kursów kwalifikacyjnych i specjalistycznych. Niepewność w tym zakresie mogłaby rozwiać jedynie kolejna nowelizacja ustawy o zawodzie lekarza, dokonana na wzór nowelizacji ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej, gdzie uregulowania nie budzą tylu wątpliwości, ponieważ najpierw zostały ustalone konkretne rodzaje kształcenia podyplomowego pielęgniarek, a dopiero potem wprowadzono analogiczne regulacje działalności w tym zakresie.
Podmiot zamierzający prowadzić kształcenie podyplomowe lekarzy powinien, zgodnie z nowymi przepisami, zarejestrować działalność gospodarczą, a następnie złożyć we właściwej okręgowej izbie lekarskiej wniosek o wpis do rejestru, zawierający dane objęte wpisem. Razem z wnioskiem należy złożyć oświadczenie o spełnianiu warunków określonych w przepisach ustawy (treść oświadczenia zawarta została w art. 19b ust. 2 ustawy o zawodzie lekarza). Wpis do rejestru podlega opłacie, która według projektu rozporządzenia określającego jej wysokość ma wynosić 300 zł. Jest to opłata jednorazowa, ponieważ przepisy nie przewidują opłaty za zmianę wpisu.

Podstawa prawna:
1) art. 20 pkt 1 i 2 ustawy z 2 lipca 2004 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. nr 173, poz. 1808),
2) art. 15-19 ustawy z 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. nr 21, poz. 204 ze zm.),
3) § 4 rozporządzenia ministra zdrowia z 24 marca 2004 r. w sprawie stażu podyplomowego lekarza i lekarza dentysty (Dz.U. nr 57, poz. 553, zm. Dz.U. nr 207, poz. 2118),
4) § 6 rozporządzenia ministra zdrowia z 6 sierpnia 2001 r. w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy dentystów (Dz.U. nr 83, poz. 905 ze zm.).