Pacjent z cukrzycą przed operacją

Na pytanie odpowiada dr hab. med. Maciej Małecki, Klinika Chorób Metabolicznych CM UJ w Krakowie:

Powodzenie zabiegu operacyjnego u chorego na cukrzycę jest w ogromnym stopniu uzależnione od współpracy zespołu przygotowującego i prowadzącego zabieg z diabetologiem. W przypadku planowania zabiegu u chorych na cukrzycę podstawową kwestią jest wcześniejsze wyrównanie metaboliczne oraz kontrola cukrzycy w okresie okołooperacyjnym. Chory powinien być idealnie wyrównany metabolicznie, a jeżeli tak nie jest, lekarz prowadzący terapię cukrzycy powinien ją zintensyfikować, zmodyfikować, w sytuacjach koniecznych nawet hospitalizować chorego w tym celu.
Duże zabiegi chirurgiczne u chorych z cukrzycą powinny być przeprowadzane w warunkach insulinoterapii. Dlatego co najmniej na kilka dni przed zabiegiem taki pacjent jest przestawiany na intensywną insulinoterapię. Najlepiej, jeśli taka zmiana odbywa się w warunkach szpitalnych, na oddziale z dużym doświadczeniem. Według zaleceń Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, glikemia u chorego na cukrzycę przed planowanym zabiegiem powinna osiągnąć poziom 100 do 120 mg/dl na czczo oraz 135 do 160 mg/dl dwie godziny po posiłku.
Przed zabiegiem ważne jest także wykonanie badań:
- dobowego profilu glikemii (7 oznaczeń w ciągu doby, w tym w godzinach 2-4 w nocy),
- rutynowo morfologii, stężenia kreatyniny, elektrolitów, białka całkowitego oraz aktywności aminotransferaz w surowicy krwi,
- gazometrii,
- badania moczu,
- oceny dna oka,
- EKG spoczynkowego,
- RTG klatki piersiowej.
Wszyscy lekarze uczestniczący w procesie diagnostyczno-terapeutycznym prowadzącym do operacji muszą być poinformowani o cukrzycy u danego pacjenta.
Szczególna troska związana z opieką nad chorymi na cukrzycę dotyczy też samego dnia zabiegu. Taki pacjent musi być operowany jako pierwszy w danym dniu i powinien przechodzić przez procedurę chirurgiczną w warunkach dożylnego wlewu glukozy, insuliny oraz potasu, przy częstej kontroli glikemii (najlepiej co godzinę, najwyżej dwie) - przed zabiegiem, w trakcie i po operacji.
Intensywna insulinoterapia i wyrównanie metaboliczne są bardzo istotne także w okresie pooperacyjnym. To jedyny sposób zapewnienia właściwych warunków gojenia się rany oraz ochrony chorego przed infekcjami, do których pacjent z cukrzycą jest szczególnie predysponowany. Insulinoterapia powinna być utrzymywana nie tylko u pacjentów z cukrzycą typu 1, ale i typu 2, także leczonych lekami doustnymi. Do leków doustnych można wrócić dopiero po zagojeniu rany i usunięciu szwów.
Oczywiście, osoby cierpiące na cukrzycę zawsze mogą też potrzebować pilnej operacji - ze wskazań nagłych. Takiemu zabiegowi również powinien towarzyszyć dożylny wlew glukozy i insuliny, przy starannym monitorowaniu zaburzeń elektrolitowych. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że u chorych na cukrzycę występują niekiedy, przy kwasicy ketonowej, objawy otrzewnowe sugerujące tzw. ostry brzuch. Dlatego konieczna jest rzetelna diagnoza, czy u pacjenta z takimi dolegliwościami mamy do czynienia z pierwotną, podstawową jednostką chorobową - problemem wymagającym natychmiastowej interwencji chirurgicznej, czy też objawy sugerujące "ostry brzuch" są skutkiem choćby kwasicy ketonowej. U chorych z cukrzycą łatwej bowiem o niepotrzebne zabiegi, obarczone niekorzystnym rokowaniem.
Jeśli konieczny jest tylko mały zabieg chirurgiczny, np. z zakresu chirurgii stomatologicznej, u pacjentów z dobrze wyrównaną cukrzycą typu 2 i leczonych lekami doustnymi można zrezygnować z intensywnej insulinoterapii, pozostając przy lekach doustnych.
U pacjentów z cukrzycą zawsze obowiązuje osłona antybiotykowa.
Wszystkie zasady postępowania z pacjentami chorymi na cukrzycę przygotowywanymi do operacji określono w zaleceniach opracowanych przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne, aktualizowanych w tym roku.