Pneumokoki - szczepienia priorytetowe

W styczniu 2008 roku wiatowa Organizacja Zdrowia w porozumieniu z międzynarodową grupą ekspercką SAGE (Immunization Strategic Advisory Group of Experts) ogłosiła kategoryzację najgroźniejszych z punktu widzenia zdrowia publicznego chorób infekcyjnych na świecie. Do grupy o najwyższym priorytecie zaliczono malarię i choroby pneumokokowe (WHO Weekly Epidemiological Record 2008, 83: 1-16).
W Polsce planowane jest wprowadzenie refundacji szczepień przeciwko Streptococcus pneumoniae od marca 2008 r. dla dzieci do 5 lat z wybranych grup ryzyka. Są to dzieci z niedoborami odporności i zaburzeniami hematologicznymi, dzieci urodzone przedwcześnie z dysplazją oskrzelowo-płucną oraz dzieci z wadami lub urazami ośrodkowego układu nerwowego prowadzącymi do wycieku płynu mózgowo-rdzeniowego. Dla pozostałych dzieci w wieku od 2 miesięcy do 2 lat, a także starszych - w wieku 2-5 lat, spędzających czas w grupach rówieśniczych, szczepienie przeciwko pneumokokom jest szczepieniem zalecanym przez Ministerstwo Zdrowia, ale nierefundowanym.
"Nie ma pełnej jasności na temat tego, co powinno być kluczowym parametrem decydującym o tym, jak ważna jest dana szczepionka i czy podawać ją dziecku. Moim zdaniem, takim parametrem jest śmiertelność. A śmiertelność pneumokokowa jest dużo wyższa niż np. śmiertelność powodowana przez choroby meningokokowe" - mówi prof. Ralf René Reinert z Instytutu Mikrobiologii i Chorób Zakaźnych w Szpitalu Uniwersyteckim w Aachen w Niemczech, międzynarodowy ekspert Wyeth Vaccines.
Drugim ważnym wskaźnikiem świadczącym o potrzebie powszechności tych szczepień jest zapadalność na inwazyjną chorobę pneumokokową. W Belgii zapadalność sięga ponad 100 przypadków na 100 tys. dzieci. Badania wykonane w Polsce przez Narodowy Instytut Leków w latach 2003-2005 wykazały, że zapadalność na inwazyjną chorobę pneumokokową wynosi około 18 przypadków na 100 tys. dzieci do 5 lat. Eksperci przyznają, że liczba ta jest z pewnością sporo niedoszacowana. Wszędzie grupą najbardziej zagrożoną są dzieci od 0 do 2 lat.
"Analizy efektywności szczepień wykonywane w USA udowodniły, że powszechne szczepienia małych dzieci, od 2 miesiąca życia, spowodowały wśród nich 97-procentowy spadek zachorowań na infekcje siedmioma serotypami pneumokoka zawartymi w szczepionce. Zmniejszyła się także liczba zachorowań u dzieci starszych do 5 roku życia - o 85 proc., w populacji osób dorosłych - o 52 proc. oraz wśród osób starszych po 65 roku życia - o 27 proc." - mówi prof. R. R. Reinert.
Istotnym problemem, który także należy brać pod uwagę przy dyskusji nad zasadnością szczepień przeciwko pneumokokom jest ich dynamicznie rosnąca lekooporność. "Obecna sytuacja w Polsce budzi grozę. Wiele z penicyloopornych szczepów Streptococcus pneumoniae jest jednocześnie opornych na cefalosporyny III generacji" - twierdzi prof. Waleria Hryniewicz z Zakładu Epidemiologii i Mikrobiologii Klinicznej Narodowego Instytutu Leków w Warszawie.
Eksperci z tego ośrodka nie mają wątpliwości co do korzyści wynikających z wdrożenia powszechnych szczepień przeciwko pneumokokom. "Z naszych szacunków jasno wynika, że koszty leczenia dzieci z inwazyjną chorobą pneumokokową przewyższają koszty powszechnych szczepień. Do tego trzeba jeszcze dodać inne profity wynikające z wprowadzenia szczepień powszechnych, jak znamienny spadek zachorowalności w populacji osób dorosłych, zwłaszcza po 65 roku życia (czyli efekt tzw. oporności grupowej) oraz spadek nosicielstwa i lekooporności szczepów Streptococcus pneumoniae" - uważa dr n. med. Paweł Grzesiowski z Zakładu Profilaktyki Zakażeń i Zakażeń Szpitalnych Narodowego Instytutu Leków w Warszawie.

W Kielcach widać efekty

Nie czekając na refundację Ministerstwa Zdrowia, powszechne szczepienia przeciwko pneumokokom u małych dzieci postanowiły sfinansować władze Kielc. Wprowadzonymi w marcu 2006 r. szczepieniami zostały objęte wszystkie dzieci urodzone od 1 stycznia 2006 r. Do realizacji przyjęto schemat szczepień 2+1. Pierwsze dwie dawki szczepionki podawane są na przełomie 3 i 4 miesiąca życia oraz 5 i 6 miesiąca życia, łącznie z innymi wykonywanymi w tym czasie szczepieniami obowiązkowymi. Dawka przypominająca podawana jest między 12 a 14 miesiącem życia. "Uznaliśmy, że istnieje wystarczająco dużo dowodów na to, że schemat 2+1 jest tak samo skuteczny jak schemat 3+1. Od marca 2006 r. do końca roku 2007 do szczepień dzieci wykorzystano 6808 fiolek szczepionki skoniugowanej Prevenar" - mówi dr Marian Patrzałek z Poradni Konsultacyjnej Szczepień w Wojewódzkim Szpitalu Dziecięcym w Kielcach.
Dostępne są już wstępne dane na temat efektów. Średnia liczba zachorowań i hospitalizacji z powodu zapalenia płuc u dzieci z terenu Kielc w wieku 0-1 lat wynosiła dla lat 2004-2005, czyli przed wdrożeniem szczepień - 136. W roku 2007 zachorowań takich było 53. Spadek zachorowalności na zapalenia płuc wyniósł zatem 60 proc. - informuje dr M. Patrzałek. - Jeśli chodzi o zapalenia ucha środkowego współistniejące z innymi schorzeniami, to w latach 2004-2005 było ich średnio 46, a w roku 2007 tylko 7, co oznacza 85-procentową redukcję zachorowalności. Istotne jest także to, że w 2007 roku nie było ani jednego przypadku ropnego zapalenia ucha środkowego wśród dzieci z przedziału wiekowego 0-1 lat, czyli dzieci szczepionych". Wielkość redukcji zachorowań na zapalenie płuc i zapalenie ucha środkowego w grupie dzieci szczepionych wskazuje na dominującą rolę pneumokoków jako czynnika etiologicznego tych zakażeń.
Kolejnym miastem, które postanowiło wziąć sprawy w swoje ręce i ufundować szczepienia przeciwko pneumokokom dla swoich najmłodszych mieszkańców jest Kraków. Władze Poznania zdecydowały się natomiast na sfinansowanie szczepień dla dzieci, które przebywają w żłobkach i ukończyły 23 miesiąc życia.


Powszechne nosicielstwo
Badania prowadzone przez specjalistów z Narodowego Instytutu Leków w Warszawie wykazały, że nosicielstwo szczepów Streptococcus pneumoniae w nosogardzieli u dzieci jest powszechne. U dzieci wychowywanych w domach dziecka oraz uczęszczających do żłobków i przedszkoli wynosi ponad 60 proc., a u dzieci znajdujących się pod opieką domową - około 30 proc.
Wśród najważniejszych czynników nosicielstwa Streptococcus pneumoniae znajdują się:
- wychowanie w żłobku, przedszkolu lub domu dziecka,
- wiek poniżej 5 lat,
- starsze rodzeństwo mające mniej niż 5 lat,
- nawracające zakażenia wirusowe dróg oddechowych,
- wcześniejsza antybiotykoterapia,
- złe warunki socjalne,
- narażenie na dym tytoniowy.


Darmowe szczepionki
Wyeth, producent skoniugowanej szczepionki przeciwko 7 serotypom Streptococcus pneumoniae - Prevenar, rozpoczęła charytatywną akcję szczepień u najmłodszych podopiecznych domów dziecka w Polsce. Akcją darmowych szczepień objęte zostaną dzieci w wieku od 2 miesięcy do 5 lat. Firma pokryje koszty pełnego schematu szczepień (uzależnionego od wieku) u zakwalifikowanych do programu dzieci, a także koszty związane z podatkiem od darowizny. Darowizna szczepionek przekazywana będzie przychodniom wskazanym przez domy dziecka. "Mamy ogromną satysfakcję, że możemy pomóc dzieciom, które są wyjątkowo narażone na zakażenia pneumokokowe. Szczepienia są inwestycją nie mniejszą niż np. inwestycja w edukację" - mówi Grzegorz Fiutkowski, dyrektor generalny Wyeth w Polsce.
Firma ufundowała dotąd bezpłatne szczepienia dla 1000 dzieci. O zaszczepieniu decydować będzie kolejność zgłoszenia dziecka do akcji. Zgłoszenia kierownik placówki może przesłać sponsorowi za pomocą formularza dostępnego na stronie www.pneumokoki.pl.