Polecenia sprzeczne z etyką zawodową

Pytania dotykają poważnego dylematu wynikającego z zatrudnienia lekarza jako pracownika. Z jednej strony mamy obowiązek podporządkowania się poleceniom pracodawcy, z drugiej - obowiązek wykonywania zawodu lekarza zgodnie z zasadami etyki i z należytą starannością. Pierwszy obowiązek regulowany jest przez Kodeks pracy, drugi - przez Kodeks etyki lekarskiej. Zestawienie odpowiednich przepisów wskazuje na to, że w sytuacji konfliktowej prawo nakazuje, by obowiązek pracownika ustąpił przed obowiązkiem lekarza. Nie oznacza to jednak uprawnienia lekarza do narzucania pracodawcy własnej koncepcji organizacji pracy ani do odmowy wykonania poleceń ze względu na trudne warunki pracy.

Granica posłuszeństwa wobec pracodawcy

W art. 100 § 1 Kodeksu pracy, który nakazuje pracownikowi stosować się do poleceń przełożonych, zaznacza się, iż nakaz ten nie dotyczy poleceń sprzecznych z przepisami prawa. Pracownik nie powinien stosować się do takich poleceń, a zastosowanie się do nich nie zwalnia pracownika z odpowiedzialności za naruszenie prawa. Przepisy prawa, obok postanowień umowy o pracę, wyznaczają więc granicę posłuszeństwa pracownika.
W przypadku lekarzy kluczowe znaczenie ma przepis art. 4 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Stanowi on, że lekarz ma obowiązek wykonywać zawód zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz z należytą starannością. Przepis ten umożliwia lekarzowi powoływanie się na Kodeks etyki lekarskiej w celu odmowy wykonania tych poleceń pracodawcy, które go naruszają. Kodeks zawiera szczegółowe zalecenia, do których każdy lekarz powinien się stosować, choćby nawet były sprzeczne z poleceniami wydanymi mu przez pracodawcę.

Normy przyjęć

Kwestię liczby przyjmowanych pacjentów normuje pośrednio art. 8 Kodeksu, w myśl którego lekarz powinien przeprowadzić wszelkie postępowanie diagnostyczne, lecznicze i zapobiegawcze z należytą starannością, poświęcając im niezbędny czas. Lekarz nie powinien więc stosować się do polecenia pracodawcy, które nakazuje mu ograniczyć czas niezbędny do należytego udzielenia świadczeń w celu przyjęcia większej liczby pacjentów. Powinien przyjąć tylu pacjentów, ilu będzie w stanie należycie obsłużyć.
Do omawianej kwestii odnosi się również art. 11 Kodeksu, zgodnie z którym lekarz powinien zabiegać o wykonywanie swojego zawodu w warunkach, które zapewniają odpowiednią jakość opieki nad pacjentem. Zwracam uwagę, że artykuł ten posługuje się pojęciem „zabiegania" o odpowiednie warunki wykonywania zawodu. Obliguje więc lekarzy do czynienia starań w celu poprawy istniejących warunków, lecz nie uprawnia ich do odmowy udzielania świadczeń ze względu na warunki, które nie zapewniają odpowiedniej jakości opieki nad pacjentem.