Seksualność a menopauza

Na pytanie odpowiada prof. Zbigniew Lew-Starowicz, Pracownia Seksuologii Klinicznej i Sądowej, Klinika Ginekologii i Położnictwa CMKP:

W ostatnim czasie wzrasta zainteresowanie życiem seksualnym kobiet w wieku menopauzalnym. Przyczyniło się do tego kilka czynników: wydłużenie czasu trwania życia, lepsza jakość życia kobiet w tym wieku, upowszechnienie stosowania hormonalnej terapii zastępczej, ogłoszenie wyników badań naukowych międzynarodowego zespołu ekspertów zajmującego się seksualnością kobiet. Z prac tego zespołu wynika, że satysfakcjonujące życie seksualne ma duże znaczenie prozdrowotne: zwiększa długość życia, zmniejsza ryzyko wystąpienia raka piersi, zaburzeń krążenia, depresji. Ponadto ma korzystny wpływ na odporność, lepsze spalanie tłuszczów, chroni przed bezsennością, migreną i przewlekłymi bólami, redukuje stres, zwiększa poczucie własnej wartości, sprzyja poczuciu bliskości z partnerem, a nawet poprawie funkcjonowania społecznego.
Jednym z największych dokonań wspomnianego zespołu badaczy jest zmiana modelu reaktywności seksualnej kobiet, z którego wynika, że ma ona charakter cyrkularny, a nie linearny, jak w przypadku mężczyzn. Najważniejsza dla kobiety jest emocjonalna bliskość stymulacji seksualnej i satysfakcja. Okazało się, że poczucie satysfakcji jest w aktywności seksualnej kobiety celem ważniejszym od osiągnięcia orgazmu.
Z badań przeprowadzonych w USA wynika, że 80 proc. kobiet w wieku 50-55 lat, które mają stałego partnera i z nim mieszkają, uważa seks za bardzo ważny lub dość ważny. Większy wpływ na aktywność seksualną kobiety mają takie czynniki, jak udany związek, zdrowie seksualne partnera, dobry stan zdrowia, status materialny niż sama menopauza.
Przyczyną trudności w życiu seksualnym kobiet w tym okresie są następujące czynniki: brak partnera, zaburzenia seksualne partnera, związek konfliktowy, depresja, zmiany hormonalne (zmniejszenie stężeń estrogenów i testosteronu), anatomiczne (obkurczenie się łechtaczki, atrofia narządów płciowych, zmniejszenie lubrykacji, elastyczności pochwy, rozciągnięcie pęcherza moczowego i nietrzymanie moczu).
Do niedawna wiele uwagi poświęcano przyczynom zaburzeń seksualnych u kobiet wiążących się z przebiegiem menopauzy, różnych chorób i następstwom stosowanych leków. Obecnie więcej wagi przywiązuje się do relacji partnerskich i problemów seksualnych mężczyzn. U ok. 20 proc. kobiet w tym wieku przyczyną spadku aktywności seksualnej są zaburzenia seksualne u ich partnerów. Wiele kobiet obwinia siebie za powstanie tych zaburzeń, podejrzewa mężczyznę o romans lub sądzą, że nie są atrakcyjne dla partnera. Tymczasem prawie u połowy partnerów pojawiają się zaburzenia erekcji (najczęściej na tle krążeniowym i hormonalnym) oraz spadek popędu wywołany zmniejszeniem poziomu testosteronu.
Najczęstszymi zaburzeniami seksualnymi w okresie menopauzy są: osłabienie pożądania, dyspareunia (bolesne stosunki), zmniejszenie potrzeb seksualnych, odczuwania przyjemności i orgazmu. U jednej kobiety może pojawić się kilka wymienionych wyżej zaburzeń. Z przeprowadzonych badań wynika, że prawie połowa kobiet w tej fazie życia ma różnego typu zaburzenia seksualne.
Okazuje się, że wiele kobiet traktuje te zaburzenia jako „naturalnie", wiążące się z wiekiem i nie szuka pomocy. Z kolei wielu lekarzy nie rozmawia z pacjentkami na temat ich życia intymnego z powodu braku czasu, zainteresowania tematem lub oporami przed zadawaniem pytań. Inną barierą w leczeniu tych zaburzeń są lęki przed terapią hormonalną, której przypisuje się różne negatywne następstwa.
Standardem w leczeniu zaburzeń seksualnych u kobiet staje się obecnie terapia hormonalna. Podawanie estrogenów prowadzi do zwiększenia intensywności odczuwania orgazmów, nawilżenia pochwy. Terapia testosteronowa jest zalecana w przypadku obniżenia pożądania i podniecenia. Jakkolwiek zwiększa się liczba publikacji poświęconych hormonoterapii i zachęt do jej stosowania, to jednak wiele kobiet nie decyduje się na nią. Lekarze również mają różne zdania na ten temat i nic dziwnego, że terapia hormonalna jest oceniana kontrowersyjnie. Ponadto istnieją określone przeciwwskazania do jej stosowania, np. choroby nowotworowe.
O ile w przypadku mężczyzn powstały standardy leczenia zaburzeń seksualnych: osłabienia lub braku erekcji, libido (popędu), wytrysku przedwczesnego lub braku wytrysku, to w przypadku kobiet nie zostały one dotąd opracowane. Poza hormonoterapią, obecnie najczęściej są stosowane następujące metody leczenia:
- terapia biologiczna: leki poprawiające krążenie obwodowe, zwiększające wydzielanie tlenku azotu (arginina, inhibitory 5-PDE), ogólnie stymulujące (np. zawierające żeń-szeń), stosowane miejscowo w celu eliminacji suchości pochwy;
- terapia fizykalna: treningi mięśnia Kegla (bardzo zalecane), Eros-Therapy, czyli aparat mechaniczny stosowany w przypadku zaburzeń krążenia w łechtaczce i obecnie zalecany przez FDA, masaż, elektrostymulacja;
- terapia psychologiczna: metody treningowe, relaksacyjne, psychoterapia partnerska.
Jedną z częściej spotykanych przyczyn zaburzeń seksualnych u kobiet w wieku menopauzalnym jest depresja. Zanik pożądania, podniecenia i orgazmu są często spotykanymi objawami depresji. Na 100 kobiet z depresją 49 unika współżycia seksualnego, połowa odczuwa zmniejszony poziom pożądania i podniecenia, a 40 dyspareunię. Ponadto wiele leków przeciwdepresyjnych ma negatywny wpływ na seksualność. W celu poprawy życia seksualnego konieczne jest leczenie depresji psychoterapią i farmakologiczne. Zaleca się wybór leku niezaburzającego życia seksualnego oraz zamianę leku w przypadku pojawienia się zaburzeń seksualnych. Psychiatrzy dysponują informacjami na ten temat.
Z powyższych rozważań wynika, że menopauza jest jedną z przyczyn zaburzeń seksualnych u kobiet w tej fazie życia. Większość kobiet pozytywnie ocenia znaczenie życia seksualnego w tym wieku, a w przypadku pojawienia się zaburzeń seksualnych konieczne są badania diagnostyczne ujawniające ich przyczynę. Terapia seksualna obejmuje wiele metod, a w przyszłości zwiększy się rola hormonoterapii.