Urlopy wypoczynkowe: zapisy w kodeksie pracy lub umowie cywilnoprawnej

Lekarzom, którzy wykonują pracę na podstawie kontraktów, umów o udzielanie zmówienia na świadczenia zdrowotne, umów zleceń i wszelkich innych umów cywilnoprawnych, prawo do urlopu wypoczynkowego nie zostało zagwarantowane. Sami powinni o nie zadbać, wprowadzając odpowiednie zapisy do swoich umów. W przypadku braku takich zapisów, zobowiązani są do zapewnienia ciągłości udzielanych świadczeń we własnym zakresie, rezygnując z urlopu albo zatrudniając na czas swojego wypoczynku zastępcę. Lekarze zatrudnieni na umowy o pracę nie muszą się o nic martwić - zapewnienie ciągłości świadczeń jest obowiązkiem pracodawcy, a oni sami, choćby nawet chcieli, nie mogą zrzec się prawa do urlopu.
Zmiana przepisów
Przepisy kodeksu pracy regulujące urlop wypoczynkowy uległy od 1 stycznia 2004 r. pewnym zmianom. Opisując pokrótce zasady udzielania urlopów wypoczynkowych, skupię się najpierw na tych zmianach. Prawo do pierwszego urlopu wypoczynkowego przysługuje już po miesiącu pracy (przedtem po pół roku). Co miesiąc młody pracownik nabywa prawo do 1/12 urlopu, aż do końca roku kalendarzowego, by z początkiem nowego roku nabyć prawo do pełnego urlopu razem z pozostałymi pracownikami. Najkrótszy wymiar urlopu wynosi 20 dni (przedtem 18). Po 10 latach pracy przysługuje tak jak dotychczas 26 dni urlopu.
Pracownikowi, który wykorzystał urlop, a następnie uzyskał prawo do urlopu w wyższym wymiarze, przysługuje urlop uzupełniający. Okresy nauki wliczane do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, pozostały bez zmian (z tytułu ukończenia szkoły wyższej przysługuje nadal 8 lat).
Urlop na dni czy godziny?
Zmianie uległy zasady udzielania urlopu, którego teraz udziela się w wymiarze godzinowym: jeden dzień urlopu odpowiada 8 godzinom pracy albo liczbie niższej, wynikającej ze skróconej normy dobowej, która np. dla lekarzy i pielęgniarek zatrudnionych w ZOZ-ach wynosi 7 godzin 35 minut. Urlopu udziela się wyłącznie w dni, które są dla danego pracownika dniami pracy, co w przypadku przedłużonego dobowego wymiaru czasu pracy w niektóre dni, rekompensowanego krótszą pracą w inne dni lub dniami wolnymi od pracy pozwala, po zastosowaniu przeliczenia na wymiar godzinowy, udzielić urlopu proporcjonalnie.
Obliczenia z tym związane sprawiają wiele kłopotów, chociaż sama zasada jest prosta: urlop udzielany w dni, w których obowiązuje wydłużony dobowy wymiar czasu pracy, zużywany jest w odpowiednio większym wymiarze, w krótsze dni pracy - w odpowiednio mniejszym. Udzielanie urlopu w wymiarze godzinowym nie oznacza natomiast możliwości udzielania urlopu ?na godziny". Kodeks pracy dopuszcza udzielenie urlopu na część dnia pracy tylko dla dokończenia urlopu, a mianowicie w tym przypadku, gdy pozostały do wykorzystania wymiar urlopu okazał się krótszy od dobowego wymiaru czasu pracy.
Raz na dwa tygodnie
Pozostałe zasady udzielania urlopów wypoczynkowych nie uległy zmianie. Urlopu udziela się do końca roku kalendarzowego, zgodnie z planem urlopów lub w terminie ustalonym w porozumieniu z pracownikiem. Urlopu niewykorzystanego w terminie należy udzielić najpóźniej do końca pierwszego kwartału następnego roku kalendarzowego. Urlop powinien być udzielany jednorazowo, w całości. Może być podzielony na części tylko na wniosek pracownika; w takim przypadku co najmniej jedna z części urlopu powinna trwać nie mniej niż 14 kolejnych dni kalendarzowych.
Przesunięcie terminu urlopu może nastąpić na wniosek pracownika albo też z powodu szczególnych potrzeb pracodawcy, jeżeli nieobecność pracownika spowodowałaby poważne zakłócenia toku pracy. Jeżeli pracownik nie może rozpocząć urlopu w ustalonym terminie z przyczyn usprawiedliwiających nieobecność w pracy, takich jak zwolnienie chorobowe, to pracodawca jest obowiązany przesunąć urlop na termin późniejszy. Pracodawca może odwołać pracownika z urlopu tylko wówczas, gdy jego obecności w zakładzie wymagają okoliczności nieprzewidziane w chwili rozpoczynania urlopu. Zobowiązany jest wówczas pokryć koszty poniesione przez pracownika w związku z odwołaniem go z urlopu. Za czas urlopu pracownikowi przysługuje wynagrodzenie, jakie by otrzymał, gdyby w tym czasie pracował. Niezależnie od tego, lecz wyłącznie w tych zakładach pracy, gdzie wprowadzone zostały świadczenia urlopowe, w miejsce corocznego odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, pracownik otrzymuje przed urlopem świadczenie urlopowe.
Zastępstwo na czas urlopu
Wracając do lekarzy zatrudnionych na umowy cywilnoprawne, którzy nie pomyśleli o zapewnieniu sobie prawa do urlopu przy zawieraniu umowy, pozostaje jedynie wskazać im możliwości wynikające z przepisów kodeksu cywilnego, regulujących wykonywanie umowy zlecenia. O ile nie zobowiązali się oni do osobistego udzielania świadczeń, to mogą powierzyć ich wykonywanie na czas urlopu koledze posiadającemu takie same kwalifikacje. W takim wypadku powinni uprzedzić swojego zleceniodawcę o planowanym okresie zastępstwa i wskazać osobę oraz adres zastępcy. Dopiero po takim powiadomieniu można udać się na urlop ?ze spokojną głową", ponieważ dokonanie powiadomienia zwalnia z odpowiedzialności za prawidłowe leczenie pacjentów. Lekarz będzie wówczas odpowiadał wobec zleceniodawcy tylko za dokonanie wyboru zastępcy z należytą starannością, a za właściwe udzielanie świadczeń będzie odpowiadał sam zastępca.
Jeżeli lekarz nie powiadomi o swoim zastępstwie, to będzie odpowiadał za czynności zastępcy jak za swoje własne.
W każdym przypadku zleceniodawca może nie zaakceptować nie uzgodnionego wcześniej zastępstwa i dokonać wypowiedzenia umowy.

Podstawa prawna:
1) art. 152-173 Kodeksu pracy ze zmianami wprowadzonymi przez ustawę z 14 listopada 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 213, poz. 2081),
2) art. 738 w związku z art. 750 Kodeksu cywilnego.