Zakaz konkurencji: czas na dostosowanie

Nowy termin nie został opatrzony żadną sankcją szczególną. Oznacza to, że kontynuowanie działalności naruszającej zakaz po upływie nowego terminu będzie podlegało zwykłej procedurze wykreślenia zakładu z rejestru zakładów opieki zdrowotnej w całości lub w części dotyczącej działalności nieodpowiadającej wymaganiom ustawy (tryb z art. 15 UZOZ). Procedurę tę omówiłem szczegółowo w przywołanym wyżej artykule. W tym miejscu chciałbym tylko jeszcze raz podkreślić, że zastosowanie tej procedury zmusza publiczne zakłady opieki zdrowotnej do dokonania wyboru: rozwiązać umowy umożliwiające podmiotom prywatnym udzielanie na ich terenie takich samych świadczeń zdrowotnych albo zrezygnować z tego zakresu działalności. Decyzja w tym zakresie należy do zakładów publicznych. Podmiotom prywatnym pozostaje możliwość porozumienia się z zakładami publicznymi, lecz ostatecznie będą musiały dostosować się do ich decyzji. Jeżeli decyzja taka będzie godziła w ich interesy, nie pozostaje im nic innego, jak wystąpienie z roszczeniami odszkodowawczymi na drogę sądową.

Zastępstwo nie jest konkurencją?

W kontekście wprowadzenia omawianego zakazu pojawił się pogląd, reprezentowany przez Tamarę Zimną, specjalistkę prawa ochrony zdrowia Domu Wydawniczego ABC oraz radców prawnych Naczelnej Izby Lekarskiej, iż zakaz ten nie obejmuje działalności prowadzonej na podstawie zamówień na świadczenia zdrowotne, udzielanych w trybie art. 35 UZOZ. Autorka utrzymuje, że realizujący zamówienie podmiot prywatny nie prowadzi działalności konkurencyjnej, tzn. polegającej na udzielaniu takich samych świadczeń zdrowotnych, ponieważ zastępuje zakład w realizacji jego zadań. O ile wypada zgodzić się z tym, że wykonywania świadczeń na zamówienie nie można uznać za działalność konkurencyjną wobec zamawiającego, o tyle trudno przyznać, że zastępowanie zakładu w realizacji jego zadań nie polega na udzielaniu takich samych świadczeń. Zastępstwo to wykonywanie zadań za zastępowanego - takich samych, jakie ten zwykle wykonuje. Rozróżnienie to ma znaczenie kluczowe, ponieważ, ujmując rzecz ściśle, przepisy nie wprowadzają zakazu konkurencji jako takiego, lecz nieco inny zakaz "prowadzenia działalności polegającej na udzielaniu takich samych świadczeń zdrowotnych" na terenie zakładu publicznego. Chodzi tu zatem o stan faktyczny, a nie o to, czy dana działalność prowadzona jest na własną rękę, czy na zlecenie zakładu publicznego. Ów stan faktyczny powinien mieć - w świetle art. 14 ust. 1 UZOZ - odzwierciedlenie w rejestrze, stąd też przywołana wyżej procedura postępowania rejestrowego w razie naruszenia zakazu.
Zwracam ponadto uwagę, że rządowy projekt ustawy (druk sejmowy nr 1745 z 2003 r.) przewidywał zakaz dotyczący udzielania świadczeń konkurencyjnych, lecz w trakcie procesu legislacyjnego ustawodawca zastąpił go zakazem udzielania takich samych świadczeń. Skoro ustawodawca dokonał zmiany brzmienia przepisu, to anulowanie tej zmiany za pomocą wykładni jest niedopuszczalne. Gdyby ustawodawca zamierzał uczynić wyjątek dla zamówień na świadczenia zdrowotne, to, zmieniając zakaz, dodałby odpowiednie zastrzeżenie.
Ratio legis, czyli sens ustawy wprowadzającej zakaz, polega na wyraźnym rozdzieleniu zakresów działalności prywatnej i publicznej, prowadzonych na terenie zakładów publicznych, a więc z wykorzystaniem mienia publicznego. Brak wyraźnego rozdziału stwarzał pole do nadużyć. Przyjęcie interpretacji Tamary Zimnej byłoby z tym ratio legis sprzeczne. Dlatego, moim zdaniem, omawiany zakaz dotyczy także działalności prowadzonej na terenie SP ZOZ-u w ramach zamówień na świadczenia zdrowotne, bez względu na to, czy zamówień udziela sam zakład, czy też jego organ założycielski.

Nieważność umów z mocy prawa

Odnosząc się do innych kwestii poruszonych w przywołanym na wstępie artykule, wypada zauważyć, że nowelizacja ustawy wprowadza zmianę sankcji szczególnej, przewidzianej w art. 53 ust. 6-8 UZOZ w dotychczasowym brzmieniu (nie w art. 68 ust. 6-8, jak omyłkowo podałem w moim artykule) w stosunku do umów naruszających zakaz konkurencji, a zawartych po jego wejściu w życie (tj. od 4 czerwca br.). Mowa o stwierdzaniu naruszenia zakazu w specjalnym trybie administracyjnym przez właściwego ministra lub wojewodę. W to miejsce, w stosunku do umów naruszających zakaz, a zawartych po 1 stycznia 2007 r., ma być stosowany zapis o nieważności z mocy prawa zbycia, dzierżawy, najmu, użytkowania oraz użyczenia aktywów trwałych SP ZOZ-ów, stwierdzanej przez sąd na wniosek organu założycielskiego. Byłaby to nieważność bezwzględna, ex tunc (od początku), zgodna z dyspozycją art. 58 Kodeksu cywilnego. Odpadłyby zatem komplikacje, jakie wiążą się ze stosowaniem obecnie obowiązującego trybu administracyjnego.
Ta sama zmiana objęłaby także ww. typy umów naruszających szeroki zakaz prowadzenia na terenie ZOZ-ów działalności uciążliwej dla pacjenta albo pozamedycznej bądź też umów zawartych z naruszeniem zasad gospodarowania nieruchomościami i majątkiem SP ZOZ-u.
W nowelizacji przewidziano ponadto korektę rozszerzonego zakresu kontroli ZOZ-ów, prowadzonej z ramienia ministra zdrowia lub właściwego wojewody. Uściślono, że kontrola pod względem celowości i gospodarności działalności zakładu niepublicznego może być przeprowadzona wyłącznie w takim zakresie, w jakim dany zakład korzysta ze środków publicznych. Tym samym wykluczono dopuszczalność nadmiernej ingerencji w uprawnienia nadzorcze właścicieli zakładów prywatnych.

Podstawa prawna:
1) art. 1 ust. 4-5, art. 14 ust. 1, art. 15, 35, 53 i 65 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. nr 91, poz. 408 ze zm.),
2) art. 1 pkt 33 i 39 oraz art. 3 i 4 ustawy z dnia 14 lipca 2006 r. o zmianie ustawy o zakładach opieki zdrowotnej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 143, poz. 1032).