Zioła wspierają leczenie otyłości i cukrzycy. Jakie polecić pacjentowi?

Czy substancje ziołowe oraz suplementacja mogą stanowić wsparcie podstawowego postępowania terapeutycznego w przebiegu cukrzycy oraz nadwagi i otyłości? Te dwie choroby często ze sobą współistnieją.

Substancje ziołowe znajdują zastosowanie jako wsparcie postępowania terapeutycznego w leczeniu cukrzycy, a także często współtowarzyszącej jej otyłości. Wiele jednak zależy od stopnia zaawansowania choroby. Ogólne zalecenia są zgodne co do tego, że stosowanie substancji ziołowych rekomenduje się w początkowych stadiach rozwoju nadwagi czy cukrzycy, ponieważ wówczas pacjent może z ich zażywania odnieść największą korzyść. Nic nie stoi więc na przeszkodzie, by sięgać po suplementy oraz preparaty zielarskie jako wsparcie dla konwencjonalnego leczenia opartego o wykorzystanie leków syntetycznych oraz interwencję z zakresu stylu życia. Innym ważnym czynnikiem, który bez wątpienia należy wziąć pod uwagę, rekomendując pacjentowi taki preparat, będzie schemat leczenia farmakologicznego zaordynowanego przez lekarza. Należy uświadamiać pacjentów, że nawet najlepiej dobrany suplement ziołowy nie stanowi alternatywy dla terapii zaleconej przez lekarza, może być natomiast jego dobrym uzupełnieniem.

Jakie zioła mogą się okazać pomocne w terapii otyłości?

Zioła tradycyjnie rekomendowane pacjentom z otyłością możemy podzielić przede wszystkim ze względu na mechanizm działania. Pierwszą kategorię preparatów ziołowych będą stanowić zioła zwiększające poczucie sytości, obfite w śluz i błonnik pokarmowy, jak np. nasiona lnu, babki płesznik czy babki jajowatej. Ich dodatkową zaletą pozostaje fakt, że wpływają pozytywnie na regulację wypróżnień. Drugą istotną w tym kontekście kategorią substancji ziołowych są zioła rzutujące pozytywnie na metabolizm tłuszczy. Są to np. Garcinia Cambogia (czyli tamaryndowiec malabarski), zawierająca kwas hydroksycytrynowy, wspierający regulację gospodarki węglowodanowej. Wśród ziół wspomagających terapię nadwagi i otyłości należy również wymienić preparaty na bazie kofeiny oraz zielonej kawy, bogatej w kwas chlorogenowy. W aptekach dostępne są suplementy zawierające różne kombinacje tych oraz innych substancji ziołowych Kolejną kategorię preparatów sprzyjających redukcji masy ciała stanowią termogeniki, których główną zaletą jest przyspieszenie procesu spalania kalorii. Do termogeników popularnie wykorzystywanych w preparatach wspomagających odchudzanie należą: kofeina, katechiny (ich głównym źródłem jest zielona herbata), forskolina (występująca w pokrzywie indyjskiej), synefryna (otrzymywana z gorzkiej pomarańczy) czy kapsaicyna (pochodząca z papryczki chili). Do termogeników zaliczamy także kurkuminę, obecną w kurkumie popularnym wśród pacjentów składniku złotego mleka. Dysponujemy też ziołami przyspieszającymi redukcję masy ciała poprzez stymulację procesu trawiennego. Zaliczamy do nich spotykane w każdej kuchni zioła przyprawowe: miętę czy koper włoski, kminek oraz anyż, ale też dostępne w aptekach preparaty standaryzowane na bazie liści karczocha. Często w celu np. poprawy gospodarki węglowodanowej rekomenduje się stosowanie korzenia mniszka lekarskiego.

Wielu ekspertów zwraca w ostatnim czasie uwagę na znaczenie prawidłowej mikrobioty jelitowej w procesie odchudzania. Farmaceuta może polecić pacjentowi całe spektrum preparatów korzystnie wpływających na skład bakterii jelitowych. Poza wspomnianymi już wcześniej surowcami zawierającymi błonnik (np. nasiona lnu czy babki jajowatej), warto zarekomendować osobie odchudzającej się naturalne prebiotyki, takie jak należąca do fruktanów inulina, którą pozyskujemy z cykorii lub wspomnianego korzenia mniszka lekarskiego.

Preparaty ziołowe mogą wesprzeć również farmakoterapię cukrzycy.

Osoby z rozpoznaną insulinoopornością i cukrzycą mogą wesprzeć się w procesie terapii surowcami ziołowymi ograniczającymi wchłanianie cukrów prostych. Jednym z nich są preparaty zawierające morwę białą, która hamuje aktywność enzymów odpowiadających za rozkład cukrów złożonych do prostych, dzięki czemu ogranicza wchłanianie tych drugich, co pozytywnie przekłada się na regulację poziomu cukru we krwi. Podobne właściwości charakteryzują wyciągi z naowocni fasoli, często będącej jednym ze składników dostępnych w aptekach mieszanek zalecanych osobom z cukrzycą lub insulinoopornością. W ostatnim czasie dużą popularnością wśród pacjentów z tymi problemami zdrowotnymi cieszy się także cynamonowiec cejloński. Badania nad surowcem wskazują , że zawarte w nim związki wykazują działanie insulinopodobne i mogą zwiększać wrażliwość komórek na działanie insuliny. Spośród związków pochodzenia naturalnego, po jaki sięgnąć może farmaceuta pracujący z pacjentem z cukrzycą, warto też wymienić berberynę. Istnieją badania sugerujące, że skuteczność odpowiednio dawkowanej berberyny może być zbliżona do terapii cukrzycy z wykorzystaniem metforminy.

Odrębną grupę surowców zielarskich, które mogą znaleźć zastosowanie w terapii cukrzycy stanowią preparaty ograniczające ryzyko rozwoju częstych w jej przebiegu powikłań, takich jak retinopatie czy nefropatie. W tym kontekście warto wskazać zioła bogate w antyoksydanty, wzmacniające naczynia krwionośne. Są to np. preparaty na bazie owoców borówki czernicy oraz ekstrakty z liści miłorzębu japońskiego.

Jakie są podstawowe zasady przyjmowania preparatów ziołowych wspierających pacjenta z cukrzycą? Co w tym zakresie farmaceuta może zalecić pacjentowi?

Zasady przyjmowania będą się różniły w zależności od zaleconego preparatu. Wśród ogólnych zasad fitoterapii, na które musimy uczulić pacjenta pozostaje przede wszystkim regularność. Forma przyjmowania preparatu zależy od jego rodzaju i właściwości. Zioła obfite w błonnik i śluz, pęczniejące w żołądku i zwiększające poczucie sytości, najlepiej przyjmować na czczo. Ponadto warto uczulić pacjenta, by zachował przynajmniej godzinny odstęp od ich zażycia do przyjęcia leków — jeśli przyjmuje jednoczasowo inne preparaty. Zioła te działają powlekająco na błonę układu pokarmowego, co może zaburzać prawidłowe wchłanianie innych przyjmowanych jednocześnie leków. Farmaceuta powinien zachęcić pacjenta do lektury informacji producenta suplementu: zawsze zawiera ona wskazania dotyczące schematu przyjmowania, a więc np. tego, czy preparat powinno się zażywać przed, w trakcie czy po posiłku.

W jaki sposób bezpiecznie włączać substancje ziołowe do schematu leczenia cukrzycy i otyłości?

Pierwszym krokiem będzie z pewnością prawidłowa identyfikacja potrzeb pacjenta. Jak już wspomniałam, najlepsze efekty zastosowanie substancji ziołowych przynosi u osób w początkowych stadiach choroby. Preparaty ziołowe będą więc dobrym wyborem dla osób, którym jeszcze nie postawiono diagnozy cukrzycy, ale które mierzą się już z problemem insuliooporności. W połączeniu z modyfikacją stylu życia fitoterapia może przynieść takiemu pacjentowi wymierne korzyści zdrowotne. Przy rekomendowaniu pacjentom preparatów ziołowych kluczowy będzie szeroko zebrany wywiad farmaceutyczny. Farmaceuta bezwzględnie powinien zapytać pacjenta o dotychczas przyjmowane leki, zalecenia lekarskie w zakresie farmakoterapii i modyfikacji stylu życia, nawyki związane z żywieniem i aktywnością fizyczną. Z pewnością warto także dopytać o to, czy pacjent cierpi na alergie. Rozmowa z osobą otyłą lub obarczoną cukrzycą służy również realnej ocenie celów takiej terapii: ustalmy, jakiego efektu pacjent spodziewa się po zaleconym preparacie i na ile możliwe jest jego osiągnięcie. Fitoterapia, bez wsparcia konwencjonalnego leczenia, będzie miała bowiem swoje ograniczenia, szczególnie u osób np. ze znaczącą otyłością czy zaawansowaną cukrzycą.

Czy zioła stosowane dodatkowo w terapii cukrzycy i otyłości mogą wchodzić w interakcje z lekami?

Zdecydowanie należy na ten problem zwrócić uwagę pacjenta. Ze względu na potencjalne ryzyko szkodliwych interakcji, chory powinien w pierwszej kolejności skonsultować się z lekarzem i poinformować go, że rozważa wsparcie konwencjonalnego leczenia fitoterapią. Co więcej, lekarz musi też uzyskać szczegółową informację na temat zaleconych przez farmaceutę preparatów ziołowych, aby ocenić należycie ryzyko ewentualnych działań niepożądanych. Wszystkie preparaty ziołowe, które mogą stanowić wsparcie leczenia, mogą również wpływać na działanie terapeutyczne leków hipoglikemicznych, np. nasilając ich efekt. Wspomniany wpływ może być na tyle silny, że czasami konieczna jest modyfikacja schematu zaleconej przez lekarza farmakoterapii, o czym tylko on powinien decydować. Warto ponadto zwracać uwagę na potencjalne interakcje ziół z lekami innymi niż te hipoglikemizujące. Przykładowo, nie zaleca się stosowania Garcinii cambogii jednoczasowo z lekami przeciwdepresyjnymi z grupy SSRI (selektywnych inhibitorów wychwytu serotoniny), ponieważ może to zwiększać ryzyko rozwoju zespołu serotoninowego.

W procesie edukowania pacjenta farmaceuta odgrywa ogromną rolę. Obecnie w aptekach dostępnych jest bardzo wiele suplementów, to my powinniśmy służyć pacjentowi merytorycznym wsparciem w wyborze najlepszej jakości preparatu od sprawdzonego producenta i odpowiednio długiej historii na rynku. Wszystkie te elementy będą stanowiły o jego skuteczności.

O kim mowa

Paulina Znajdek-Awiżeń — doktor nauk farmaceutycznych, aktywnie edukuje na temat leków roślinnych oraz preparatów roślinnych, autorka bloga „Zielona Farmacja".

PRZECZYTAJ TAKŻE: Ekspertka: tylko nieliczne leki są przeciwwskazane w okresie karmienia piersią