Kompleksowa opieka nad pacjentem z opryszczką

Opryszczka wargowa (tzw. zimno) powstaje w wyniku zakażenia wirusem opryszczki pospolitej typu 1 (Herpex simplex virus type 1, HSV-1). Pojawia się ona najczęściej na ustach, tj. czerwieni wargowej, ale może występować również jako zmiany na błonie śluzowej w obrębie jamy ustnej. Z tego powodu czasami bywa mylona z aftami i nadżerkami. Opryszczka może także pojawić się w okolicach nosa.

Istnieje również wirus HSV-2, jednak częściej odpowiada on za występowanie opryszczki narządów płciowych, a w jamie ustnej doprowadza do poważniejszych owrzodzeń.

Jak dochodzi do zakażenia

Wirus opryszczki pospolitej przenosi się przez bezpośredni kontakt ze śliną i wydzieliną pochodzącą z pęcherzyków osoby zarażonej oraz w wyniku kontaktu skóry i błon śluzowych. Najczęściej zarażamy się w nim w dzieciństwie (np. od chorego domownika), jednak jest to możliwe także u młodych dorosłych w wyniku kontaktów seksualnych.

Przykładowe drogi zakażenia to:

• wspólne korzystanie z naczyń i sztućców bez umycia;
• współdzielenie ręczników i innych przedmiotów osobistych;
• korzystanie z tych samych kosmetyków co osoba zakażona;
• pocałunki i kontakty seksualne.

Zarażenie się wirusem opryszczki pospolitej drogą kropelkową jest praktycznie niemożliwe. Należy jednak pamiętać, że wirus opryszczki pozostaje uśpiony w organizmie nawet po wyleczeniu, dlatego istnieje możliwość zarażenia się od osoby bezobjawowej.

Zmiany nie tylko na ustach

Istnieje kilka rodzajów opryszczek i najczęściej dzielimy je ze względu na miejsce występowania. W praktyce aptecznej zwykle mamy do czynienia z opryszczką wargową, która umiejscawia się na ustach i popularnie jest określana jako „zimno”. Jeśli zmiany pojawią się na błonie śluzowej jamy ustnej, szczególnie w okolicach dziąseł, to zazwyczaj diagnozuje się opryszczkowe zapalenie dziąseł.

Drugi, często spotykany rodzaj opryszczki to opryszczka narządów płciowych. Zwykle manifestuje się obecnością pęcherzyków i wrzodów na narządach płciowych, ale też np. w okolicach krocza.

Co ciekawe, opryszczka może pojawić się nie tylko na skórze i błonach śluzowych, ale także zająć oko. Opryszczka narządu wzroku pojawia się na rogówce lub spojówce. Pacjent odczuwa ból i cierpi na nadwrażliwość na światło. Nieleczona opryszczka narządu wzroku może prowadzić do stwardnienia rogówki, a nawet ślepoty.

Opryszczka może również pojawić się na innych częściach ciała, np. w okolicach paznokci bądź na całym ciele.

Zwiastunem infekcji może być złe samopoczucie

W tym artykule skupiamy się głównie na opryszczce wargowej, dlatego przedstawiamy objawy charakterystyczne dla tej jednostki chorobowej.

Wirus opryszczki pospolitej replikuje się w zakończeniach nerwowych oraz w komórkach tkanki podskórnej i skórnej. Od zakażenia do prezentacji objawów klinicznych przeważnie upływa od kilku do nawet 20 dni, jednak zwykle trwa to 3-6 dni.

Do typowych cech zakażenia należą objawy prodromalne, czyli wczesne, które nie zawsze są charakterystyczne dla danej choroby. U pacjenta mogą pojawić się: złe samopoczucie, osłabienie, ból gardła, powiększenie węzłów chłonnych szyjnych i podżuchwowych, a także gorączka. Miejsce, w którym ma wystąpić opryszczka, staje się zaczerwienione, bolesne, pojawia się obrzęk. Po tych objawach faktycznie rozwija się opryszczka.

Typowa opryszczka ma postać pęcherzyków, które najczęściej są zgrupowane po kilka w jednym miejscu. W opryszczce wargowej manifestują się one przeważnie na pograniczu czerwieni wargowej i skóry. Natomiast w opryszczce błony śluzowej jamy ustnej zmiany mogą nie być tak jednoznaczne. Zazwyczaj mają one zaczerwienioną podstawę i żółtobiały środek. W zależności od intensywności przebiegu i czasu trwania choroby mogą przybierać postać nadżerek i owrzodzeń.

Leki przeciwwirusowe - im wcześniej, tym lepiej

Opryszczka pospolita to choroba o charakterze samoograniczającym się, dlatego nie zawsze wdraża się farmakoterapię. Leki przeciwwirusowe stosowane w opryszczce działają najlepiej, jeśli zostaną wprowadzone już na etapie objawów prodromalnych. Wynika to z mechanizmu działania leków, które hamują replikację wirusa HSV-1. Z tego powodu im późniejsze rozpoczęcie terapii, tym mniejsze korzyści z przyjmowania leków.

W Polsce dostępne są dwie substancje do leczenia zakażeń wirusem opryszczki pospolitej: acyklowir i walacyklowir. Acyklowir występuje w postaci tabletek oraz zawiesiny doustnej. Można go podawać dorosłym i dzieciom (nawet poniżej 2. roku życia). U dorosłych acyklowir podaje się 5 razy dziennie (z przerwą nocną) po 200 mg przez 5 dni. To standardowy okres stosowania leku, ale przy mocno nasilonych objawach można go przedłużyć nawet do 10 dni.

Acyklowir w zawiesinie występuje w stężeniu 200 mg/5 ml oraz 400 mg/5 ml, dlatego łatwo dobrać dawkę dla każdej grupy wiekowej. Dawkowanie dla dzieci od 2. roku życia jest takie samo jak u osób dorosłych. Dzieciom poniżej 2. roku życia podaje się połowę dawki jednorazowej dla dorosłych, czyli 100 mg acyklowiru 5 razy dziennie przez 5 dni.

Z kolei walacyklowir stosuje się u dorosłych i dzieci od 12. roku życia. Najczęściej podaje się 500 mg substancji 2 razy na dobę przez 5 do 10 dni.

W leczeniu opryszczki wargowej stosuje się także acyklowir w formie kremów, żelu lub maści, które nanosi się na zmianę skórną 5 razy dziennie przez okres stosowania leków doustnych. Miejscowo można podawać również preparaty wysuszające, np. pastę cynkową.

W aptece znajdziemy też popularne plastry hydrokoloidowe na opryszczkę, które nie mają jednak działania leczniczego. Stosuje się je tylko w celu ochrony zmiany skórnej przed czynnikami zewnętrznymi oraz do minimalizacji rozsiewania wirusa poprzez wydzielinę pęcherzykową.

Jeśli opryszczce towarzyszy silny ból i gorączka, to można zastosować leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, np. paracetamol lub ibuprofen.

U dzieci cięższy przebieg choroby

Przebieg zakażenia opryszczką pospolitą jest odmienny u dzieci i dorosłych. Silniejsze objawy występują u dzieci niż u dorosłych, których układ immunologiczny jest w pełni wykształcony. Opryszczka ciężej przebiega u osób z obniżoną odpornością. U dzieci układ odpornościowy nie jest do końca rozwinięty, dlatego przebieg choroby może być cięższy.

W przypadku dzieci zwykła opryszczka często rozwija się w kierunku opryszczkowego zapalenia jamy ustnej. Do objawów dołączają wtedy ból gardła i trudności w przełykaniu. Ponadto u dzieci częściej niż u dorosłych opryszczka może zaatakować inne obszary skóry. W takich przypadkach rozsądne jest wczesne wdrożenie farmakoterapii, aby zminimalizować objawy i skrócić czas trwania choroby.

Nie budźmy wirusa

Wirus opryszczki pospolitej przebywa w formie uśpionej u nosiciela przez całe życie. Nie jest możliwa jego eradykacja. Z tego powodu warto wiedzieć, jakie czynniki mogą spowodować jego wyzwolenie i rozwój choroby.

Zaliczamy do nich m.in.:

• przemęczenie i brak snu;
• stres;
• przeziębienie;
• urazy mechaniczne w obrębie już występujących wcześniej zmian;
• ekspozycja na światło słoneczne oraz promieniowanie UV (np. korzystanie z solarium);
• nagłe zmiany warunków pogodowych oraz skrajne temperatury.

Jeśli pacjent cierpi na nawracającą opryszczkę pospolitą, której przebieg jest silny, to można rozważyć leczenie zapobiegawcze z wykorzystaniem wcześniej omówionych substancji, np. przed wiadomą ekspozycją na czynniki wyzwalające. W takich przypadkach acyklowir podaje się w dawce 400 mg od 2 do 3 razy na dobę przez 5 do 7 dni, np. przed ekspozycją słoneczną.

Często nawracające infekcje wymagają innych schematów dawkowania leków przeciwwirusowych. W takich przypadkach stosowano acyklowir w dawce 200 mg 4 razy na dobę przez 12 tygodni lub 400 mg 2 razy na dobę. Potwierdzono zmniejszenie liczby przypadków wystąpienia opryszczki pospolitej dzięki zastosowaniu takich schematów leczenia. Z kolei stosowanie 500 mg walacyklowiru raz na dobę przez 4 miesiące spowodowało wydłużenie okresu pomiędzy kolejnymi zakażeniami.

Warto zwrócić uwagę, że bardzo dobre wyniki daje stosowanie kremów i pomadek z filtrami UV u osób cierpiących na nawracającą opryszczkę pospolitą. I takie właśnie działanie wydaje się być jednym z najbezpieczniejszych i najlepszych metod prewencji6.

Piśmiennictwo:

1. R.P. Usatine, R. Tinitigan: Nongenital Herpes Simplex Virus, Am. Fam. Physician 2010, t. 82, nr 9: 1075-1082.
2. D. Vaghela, E. Davies, G. Murray, C. Convery, L. Walker: Guideline for the Management Herpes Simplex 1 and Cosmetic Interventions, J. Clin. Aesthetic Dermatol. 2021, t. 14, nr 6 Suppl 1: S11-S14.
3. Heviran — Charakterystyka Produktu Leczniczego.
4. Vaciclor — Charakterystyka Produktu Leczniczego.
5. M. King: Prophylaxis and Treatment of Herpetic Infections, J. Clin. Aesthetic Dermatol. 2017, t. 10, nr 1: E5-E7.
6. W. Opstelten, A.K. Neven, J. Eekhof: Treatment and prevention of herpes labialis, Can. Fam. Physician 2008, t. 54, nr 12: 1683-1687.

PRZECZYTAJ TAKŻE: Nietolerancja histaminy może wymagać jej ograniczenia w diecie