Nurkowanie turystyczno-sportowe i rekreacyjne uprawiają osoby w różnym wieku. Sport ten wymaga dobrego stanu zdrowia, szczególnie w zakresie uszu, nosa i zatok przynosowych, dlatego każdy chętny do zanurzenia się pod wodę powinien zasięgnąć porady otolaryngologa.

Nurkowanie turystyczno-sportowe i rekreacyjne uprawiają osoby w różnym wieku. Sport ten wymaga dobrego stanu zdrowia, szczególnie w zakresie uszu, nosa i zatok przynosowych, dlatego każdy chętny do zanurzenia się pod wodę powinien zasięgnąć porady otolaryngologa.

Przewlekłe stany zapalne uszu, błony śluzowej nosa i zatok przynosowych, zaburzenia drożności i funkcji trąbek słuchowych, przewodu słuchowego, trwale pęknięta błona bębenkowa i stany po operacjach chirurgicznych uszu stanowią bezwzględne przeciwwskazanie do nurkowania. Uniemożliwiają swobodne wyrównywanie różnicy ciśnienia w przestrzeniach powietrznych tych narządów. Niebezpieczeństwo urazu ciśnieniowego uchaPrzebywanie człowieka w warunkach zwiększonego ciśnienia otaczającego wymaga uruchomienia reakcji fizjologicznych na tę zmianę. Narząd słuchu i równowagi są doskonale przystosowane do swojej funkcji w środowisku powietrza i ciśnienia atmosferycznego. Istotne zmiany ciśnienia i gęstości środowiska podczas nurkowania wymagają odpowiedniego wyrównania ciśnienia w elementach ucha zawierających powietrze. Niewyrównanie może doprowadzić do uszkodzenia, które w przypadku ucha środkowego i zewnętrznego zazwyczaj jest odwracalne, jednak uraz ucha wewnętrznego może spowodować trwałe kalectwo. Podobnie upośledzenie drożności nosa i powietrzności zatok ma duży wpływ na przebieg nurkowania.Głównym problemem medycznym nurków jest uraz ciśnieniowy ucha (barotrauma ucha) podczas wszystkich typów i faz nurkowania. Uraz powstaje wtedy, gdy podczas nurkowania nie nastąpi wyrównanie ciśnienia powietrza panującego w jamie bębenkowej z ciśnieniem w środowisku zewnętrznym. Funkcję tę pełni trąbka słuchowa, łącząca jamę bębenkową z jamą nosowo-gardłową. Problem pojawia się zwykle w czasie zanurzania i dotyczy głównie ucha środkowego, rzadziej ucha wewnętrznego, a najrzadziej zewnętrznego. Do urazu ciśnieniowego ucha prowadzą:niedrożność trąbki słuchowej będąca wynikiem nieżytu nosa (katar, nadmierna ilość wydzieliny śluzowej lub ropnej), przewlekłego zapalenia, alergii, obrzęku przedmiesiączkowego, polipów jam nosa, skrzywienia przegrody nosa, opóźnienia w przedmuchu ucha, zanurzenia głową w dół, palenia papierosów;niedrożność przewodu słuchowego zewnętrznego z powodu obecności ciała obcego, korka woskowinowego, zatyczek usznych, dużych wyrośli kostnych, ścisłego przylegania gumowego hełmu do małżowiny usznej.Ważny wyrównujący przedmuchPodczas schodzenia pod wodę wzrasta ciśnienie w otaczającym środowisku wodnym, które wywiera rosnący nacisk na błonę bębenkową. Nurkujący utrzymuje jednakowe ciśnienie po obu stronach błony bębenkowej wykonując tzw. przedmuch, tzn. wdmuchując powietrze z nosogardła do jamy bębenkowej przez trąbkę słuchową. Wyrównanie to uzyskuje się wykonując tzw. próbę Valsalvy (wydmuchanie powietrza przez nos przy zaciśniętych nozdrzach i zamkniętych ustach), manewr Toynbee (przełykając ślinę przy zaciśniętych nozdrzach) lub manewr Frenzela (naśladując ziewanie, poruszanie żuchwą do przodu, do tyłu i na boki przy zaciśniętych nozdrzach i zamkniętych ustach). Zmiana ciśnienia zewnętrznego zmienia objętość powietrza w jamie bębenkowej. Powoduje to odkształcenie błony bębenkowej oraz przesiąkanie płynu tkankowego i krwi do przestrzeni powietrznych ucha. Objawia się to uczuciem rozpierania w uchu, które bardzo szybko przechodzi w ostry ból. W skrajnym przypadku błona pęka. Uraz ciśnieniowy ucha wewnętrznego czyli struktur ślimaka powoduje postępujące pogarszanie się słuchu w ciągu godzin lub dni, a nawet trwałą utratę słuchu. Uszkodzenie struktur przedsionka i kanałów półkolistych odpowiedzialnych za równowagę może powodować gwałtowne zawroty głowy i zaburzenia orientacji, co podczas nurkowania jest bardzo niebezpieczne dla życia.Następstwa niedrożności ujść zatokO ile do wyrównania ciśnień w uchu środkowym niezbędna jest aktywna czynność trąbki słuchowej, to w zatokach przynosowych proces ten odbywa się samoistnie. Zatoki tworzące układ przestrzeni powietrznych połączone są z otaczającą atmosferą wąskimi przewodami i ujściami komunikującymi się z jamą nosa. Uraz ciśnieniowy zatok, zwany barotraumą zatok, występuje rzadziej i dotyczy zwykle zatoki czołowej oraz szczękowej i wynika z niedrożności ujść spowodowanym obrzękiem błony śluzowej nosa i zatok. Najczęściej jest następstwem infekcji górnych dróg oddechowych, alergii, przewlekłego zapalenia błony śluzowej nosa i zatok przynosowych, polipów nosa, skrzywienia przegrody nosa, nadużywania kropli do nosa, palenia papierosów. Zależnie od przyczyny niedrożności ujść zatok uraz może pojawić się w czasie zanurzania — mechanizm z podciśnienia (niemożność dostania się do zatoki sprężonego powietrza) lub wynurzania — mechanizm z nadciśnienia (niemożność odprowadzenia z zatoki nadmiaru sprężonego powietrza). Uczciwy sprawdzian wydolnościU osoby planującej szkolenie w zakresie nurkowania kluczowe znaczenie ma badanie otolaryngologiczne. Występowanie jakichkolwiek patologii ucha uniemożliwiających prawidłowe wyrównywanie ciśnienia w jego strukturach praktycznie eliminuje każdego chętnego już podczas pierwszych nurkowań. Próby oszukania organizmu przez stosowanie leków poprawiających drożność trąbek słuchowych mogą skończyć się urazem, działanie kropli do nosa jest krótkotrwałe i niewystarczające. Schłodzenie głowy i nadmierna produkcja wydzieliny śluzowej podczas każdego nurkowania szybko eliminują efekty działania kropli. Powstały nadmiar wydzieliny może tak zatkać trąbki słuchowe, że wynurzenie bez urazu stanie się niemożliwe. Podobnie stosowanie kropli zmniejszających obrzęk błony śluzowej nosa jest bezwzględnie przeciwwskazane. Nie wolno nurkować w przypadku ostrego i przewlekłego kataru.Do urazu ciśnieniowego zatok, poza ostrymi i przewlekłymi stanami zapalnymi nosa i zatok, predysponuje także skrzywienie przegrody nosa. Po jej korekcie chirurgicznej zwykle można bezpiecznie nurkować. Operacja zatok przynosowych może wyeliminować problem kataru i zaburzeń wentylacji zatok. Dlatego pomoc otolaryngologa odgrywa rolę nie tylko w kwestii dopuszczenia do nurkowania, ale dzięki leczeniu umożliwi pasjonatom uprawianie tego fascynującego zajęcia.