Odległe skutki narażenia na kontakt z pyłem azbestowym

Cechą szczególną narażenia zawodowego na pył azbestu jest to, iż patologie wywołane przez włókna azbestu ujawniają się zwykle po dość długim od rozpoczęcia ekspozycji okresie latencji, wynoszącym od 10 nawet do 50 lat. Możliwe jest także wystąpienie choroby wiele lat po zaprzestaniu pracy w narażeniu na pył azbestu.
Azbestoza, czyli śródmiąższowe zwłóknienie tkanki płucnej, jest główną patologią zawodową robotników narażonych na pył azbestu. Wzrost liczby wykrywanych pylic azbestowych, odnotowywany od 2001 roku, należy wiązać również z wdrożeniem przez Ministerstwo Zdrowia programu badań profilaktycznych byłych pracowników zakładów przetwórstwa azbestu (program Amiantus). Dotyczy to także zwiększonej liczby wykrywanych w tym okresie raków płuca, uznanych z chorobę zawodową.
Przedmiotem znacznego zainteresowania onkologów - ze względu na udowodniony związek przyczynowy z ekspozycją na pył azbestu zarówno zawodową, jak i środowiskową - jest rzadko występujący międzybłoniak opłucnej. Charakteryzuje się wysoką śmiertelnością oraz krótką przeżywalnością, wynoszącą około półtora roku od momentu wystąpienia najczęstszych objawów klinicznych (trudności oddechowych, bólów w klatce piersiowej, kaszlu, wysięku w jamie opłucnej). Międzybłoniaki są nowotworami występującymi na ogół u osób powyżej 65 roku życia, a więc dotyczą ich wszystkie trudności związane z ustalaniem i klasyfikacją przyczyn zgonu u osób w starszym wieku. Zakrojone na szeroką skalę badania Narażenie zawodowe na pył azbestu może być przyczyną pylicy azbestowej (azbestozy), łagodnych zmian opłucnowych, raka płuca i międzybłoniaków. W ostatnich latach obserwuje się stopniowy wzrost zachorowań (o ok. 10 proc. rocznie), równoległy do zwiększanej produkcji azbestu w latach 70. ubiegłego wieku.przypadków międzybłoniaków oraz trendów zapadalności na te nowotwory wykazały zwiększoną ich częstość w rejonach kopalń, stoczni i zakładów przetwórstwa azbestu oraz w dużych miastach.
Doniesienia kliniczne i epidemiologiczne sugerują, że z azbestem może być również związane występowanie innych nowotworów: krtani, żołądka i jelit, trzustki, jajnika oraz chłoniaków. Ponieważ jednak zwiększenie ryzyka w tych grupach nowotworów nie jest wystarczająco pewne ze względu na rozbieżność wyników w różnych badaniach, można je określać jedynie jako prawdopodobne.

Choroby zawodowe wywołane pyłem azbestu w Polsce

W latach 1945-1997 do Polski sprowadzono 2 miliony ton azbestu. Posłużył on do wyprodukowania około 3 tysięcy różnych wyrobów przemysłowych. Obecnie, na terytorium kraju znajduje się 15,5 mln ton wyrobów zawierających azbest. Najczęściej służą jako pokrycie dachów (eternit, papa), izolacja cieplna, ale też jako elewacje budynków lub pokrycie podłóg (płytki PCV). W przeszłości dosyć częste było także wykorzystywanie odpadów z zakładów wyrobów azbestowo-cementowych do utwardzania dróg, boisk i podwórek w okolicznych gminach. Największe nagromadzenie wyrobów zawierających azbest, ponad 2 mln ton, występuje w województwach mazowieckim i lubelskim. Do 2 mln ton wyrobów znajduje się w województwach wielkopolskim, łódzkim i podlaskim.
o W przypadku narażenia zawodowego (duże stężenie włókien w długim czasie) konsekwencją mogą być: azbestoza, zmiany opłucnowe, rak płuca i międzybłoniak opłucnej.
o W narażeniu parazawodowym (mieszkanie w pobliżu zakładów cementowo-azbestowych, podniesione stężenie włókien w długim czasie) oraz środowiskowym (narażenie na niewielkie ilości włókien) skutkiem jest przede wszystkim międzybłoniak opłucnej - niewyleczalny nowotwór złośliwy.
o Aby zapobiec negatywnym skutkom zdrowotnym związanym z narażeniem na azbest, w 2002 roku został opracowany przez grupę ekspertów i zatwierdzony przez Radę Ministrów „Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski".



(na podstawie opracowania „Azbest. Ekspozycja zawodowa i środowiskowa. Skutki i profilaktyka", pod red. prof. Neonili Szeszeni-Dąbrowskiej, kierownika Zakładu Epidemiologii rodowiskowej Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi, 2004 r.