Pacjent-wegetarianin w gabinecie lekarza rodzinnego

Chociaż pytanie o dietę powinno być ważną częścią wywiadu, wielu lekarzy nie wie, jak odżywiają się ich pacjenci. Pacjenci-wegetarianie rzadko przyznają się do swoich preferencji żywieniowych, obawiając się - niestety, często słusznie - nieprzychylnego nastawienia lekarza. Wybór pacjenta powinien być jednak uszanowany przez lekarza, a jego rolą jest doradzenie, jak prawidłowo taką dietę skomponować.
Zdrowa dieta
Większość towarzystw naukowych zrzeszających specjalistów żywieniowych (m.in. American Dietetic Association, Physicians Committee for Responsible Medicine, American Heart Association, British Medical Association) uznaje przemyślaną, urozmaiconą i dobrze zrównoważoną dietę wegetariańską za jeden z najzdrowszych modeli żywienia. Potwierdzają to liczne statystyki i badania epidemiologiczne prowadzone na dużą skalę, głównie w USA i Wielkiej Brytanii. W porównaniu z resztą populacji, wegetarianie odznaczają się niższą średnią masą ciała, niższym stężeniem cholesterolu we krwi i niższym ciśnieniem tętniczym. Stwierdza się u nich mniej przypadków zawału serca, nadciśnienia, cukrzycy, niektórych typów raka, osteoporozy i demencji (Journal of American Dietetic Association 2003, 103: 748-765).
?Większość wegetarian to osoby świadomie dbające o swoje zdrowie - nie palące tytoniu, nie pijące alkoholu lub pijące umiarkowanie oraz stosujące regularną aktywność fizyczną" - stwierdza dr Witold Klemarczyk z Poradni dla Dzieci na Diecie Wegetariańskiej Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie.
Szczera rozmowa z pacjentem
?Aby dowiedzieć się, jaką dietę stosuje pacjent, należy go o to po prostu zapytać - mówi dr W. Klemarczyk. - W przypadku pacjenta-wegetarianina należy uzyskać informacje nie o tym, czego pacjent nie je, ale o tym, co zjada. Do przeprowadzenia orientacyjnej zarówno jakościowej, jak i ilościowej oceny diety pacjenta wystarczy zapoznanie się z jego jadłospisem z dnia poprzedniego lub z ostatniego weekendu. W celu szczegółowego oszacowania diety, gdy konieczne jest ustalenie pokrycia zapotrzebowania na poszczególne składniki pokarmowe, należałoby skorzystać z profesjonalnej porady dietetyka".
Dieta powinna być dostosowana do trybu życia, wieku i płci pacjenta, a także - o czym często się zapomina - do jego indywidualnych predyspozycji, np. u kobiet - do obfitości krwawień miesięcznych. Diagnozowanie skutków ewentualnych niedoborów pokarmowych powinno opierać się głównie na badaniu pacjenta: poszukiwaniu charakterystycznych objawów klinicznych oraz przeanalizowaniu wyników testów laboratoryjnych. Wyłączne ocenianie zawartości poszczególnych składników w diecie pacjenta i porównywanie ich z normami żywieniowymi może prowadzić do błędnych wniosków.
?Modyfikację diety lub suplementację preparatami farmakologicznymi należy zalecić w przypadku stwierdzenia negatywnych skutków zdrowotnych diety - podkreśla dr W. Klemarczyk. - Proponując wprowadzenie do diety pewnych produktów, dobrze jest upewnić się, czy pacjent je lubi i toleruje oraz czy go na nie stać".
Wegetarianie z grupy ryzyka
?Nawet krótka rozmowa o stosowanej diecie z pacjentem-wegetarianinem pozwala na zorientowanie się, czy wybór pacjenta był świadomy oraz jaka jest jego wiedza o wegetarianizmie - mówi dr W. Klemarczyk. - Jeśli okaże się, że pacjent wykluczył mięso i inne produkty pochodzenia zwierzęcego, nie wprowadzając do codziennej diety nic w zamian, powinno traktować się go jako pacjenta z grupy ryzyka. Błędy żywieniowe najczęściej popełniają osoby, które są pierwszymi wegetarianami w rodzinie oraz nastolatki, dla których rezygnacja z jedzenia mięsa stanowi formę zaakcentowania własnej dorosłości. Należy pamiętać, że szczególnie w przypadku nastolatek zmiana diety na wegetariańską może być pierwszą oznaką anoreksji".
Bardzo istotna, a zarazem dosyć drażliwa jest kwestia diety u małych dzieci. Zgodnie ze stanowiskiem krajowego konsultanta w dziedzinie pediatrii, w przypadku dzieci dopuszczalna jest dieta laktoowowegetariańska. Zgodnie z jej zaleceniami, nie spożywa się mięsa, ale w diecie powinny znajdować się jaja i nabiał. U starszych dzieci do jadłospisu można włączyć ryby.
?Zdarza się, że w rodzinach, w których jedno z rodziców jest wegetarianinem, sposób żywienia małego dziecka staje się przyczyną poważnych konfliktów pomiędzy rodzicami lub rodzicami a dziadkami. Niekiedy spory takie rozstrzygane są nawet na drodze sądowej. W takiej sytuacji lekarz musi wykazać dużo taktu i empatii, aby dbając o prawidłowy rozwój dziecka, nie doprowadzić do skłócenia i rozpadu rodziny - stwierdza dr W. Klemarczyk. - Lekarz zobowiązany jest natomiast do zdecydowanej reakcji, gdy stwierdzi, że rodzice stosują u dziecka dietę niedoborową, która szkodliwie wpływa na jego rozwój. Głodzenie dziecka jest jedną z form jego krzywdzenia".

Dieta pod nadzorem
Niedobory pokarmowe są szczególnie groźne dla dzieci, kobiet w wieku rozrodczym mogących zajść w ciążę i kobiet będących w ciąży. W przypadku ciężarnych wegetarianek zawsze należy upewnić się, czy dotychczas stosowana i dobrze tolerowana dieta zapewnia odpowiednią podaż związków pokarmowych również w okresie ciąży. W przeciwnym wypadku, należy zalecić urozmaicenie jadłospisu. Wyłączne straszenie przyszłych matek negatywnym wpływem diety wegetariańskiej na rozwój płodu może wywołać u pacjentki niepotrzebny lęk i stres.

Niedobory pokarmowe
U osób będących na diecie wegetariańskiej można podejrzewać niedobory:
o witaminy B12
Ponieważ biologicznie czynna witamina B12 nie występuje w produktach roślinnych, wszystkie międzynarodowe towarzystwa zrzeszające wegetarian zalecają uzupełnianie diety syntetyczną witaminą B12. Niedobór tej witaminy może mieć niekorzystne konsekwencje hematologiczne (niedokrwistość megaloblastyczna) lub neurologiczne (zmiany demielinizacyjne). Zdarza się, że objawy niedoboru witaminy B12 występują u karmionego piersią dziecka wegetarianki.
o cynku
o wapnia
o żelaza