Rewolucja w ordynacji antybiotyków

Z uwagi na występujące zjawisko lekooporności wynikające z nadużywania oraz niewłaściwego stosowania antybiotyków w krajach Unii Europejskiej powstały liczne programy ochrony antybiotyków, których częścią jest monitorowanie chorób wywoływanych przez najbardziej niebezpieczne dla zdrowia publicznego bakterie. Z doświadczenia krajów Unii Europejskiej korzysta także Polska, wprowadzając w życie powołany w 2004 roku Narodowy Program Ochrony Antybiotyków.
Z ankiet przeprowadzonych wśród lekarzy wynika, że połowa z nich nie wie, jak powiedzieć pacjentowi, że potrzebuje on nie antybiotyku, lecz paru dni odpoczynku w łóżku. Często też lekarze przepisują antybiotyki "profilaktycznie", aby zapobiec nadkażeniu bakteryjnemu w przebiegu infekcji wirusowej. W wyniku tego antybiotyk jest zalecany ponad 80% chorym, którzy przychodzą do przychodni z objawami infekcji wirusowej.
Na podstawie badań oceniających częstość stosowania antybiotyków i skalę oporności na antybiotyki wykazano, że powstawanie oporności wśród szczepów bakteryjnych jest wprost proporcjonalne do ilości konsumowanych antybiotyków.
Wobec w/w faktów oraz rosnącej liczby zapisywanych terapii antybiotykowych, z inicjatywy Opolskiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia oraz zespołu realizującego Narodowy Program Ochrony Antybiotyków powstał projekt badania pilotażowego - Program Racjonalizacji Antybiotykoterapii w Podstawowej Opiece Zdrowotnej w Województwie Opolskim. Celem projektu jest szczegółowa analiza zużycia antybiotyków w naszym regionie, a następnie wdrożenie rekomendacji racjonalnej antybiotykoterapii oraz zorganizowanie kampanii edukacyjnej dla lekarzy i ich pacjentów.
Oczekiwanym efektem tych działań jest zwiększenie skuteczności stosowanych antybiotyków oraz zapewnienie bezpieczeństwa pacjentów. Jako okres podjęcia interwencji zaproponowano miesiące jesienne b.r. (okres wzrostu zachorowalności na infekcje i intensyfikacji zlecania antybiotyków).
W Opolskim Oddziale Wojewódzkim NFZ dokonano analizy zapisywanych pacjentom antybiotyków przez lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej, którzy w populacji woj. opolskiego zapisują średnio ok. 70% wszystkich kuracji tymi lekami (od 62,55% w Opolu do 83,23% w powiecie strzeleckim). Analizy dotyczyły zarówno ilości ordynowanych kuracji, jak również rodzajów stosowanych leków tej grupy. Analizie poddano porównywalne okresy wzmożonej zachorowalności - od 1 listopada do 40 kwietnia przełomów lat 2005/2006 oraz 2006/2007 w odniesieniu do poszczególnych praktyk lekarskich, porównując parametry względne, czyli w odniesieniu do wielkości populacji znajdującej się pod opieką praktyki lekarskiej poz a także w odniesieniu do ilości porad lekarskich udzielonych w tym czasie. Zestawienia te wskazują na różne podejście lekarzy do problemu zalecania pacjentom kuracji antybiotykowych. Stwierdzono na przykład, iż w niektórych praktykach lekarskich zalecano antybiotyk średnio podczas co 3 wizyty pacjenta, a w niektórych na 100 wizyt lekarskich antybiotyk zalecano średnio 2-3 razy. Średnio w całym województwie w okresie listopad-kwiecień zapisano 14,48 kuracji antybiotykowych na 100 wizyt lekarskich. W jednym z powiatów, gdzie najczęściej zaleca się kuracje antybiotykowe, średnia dla wszystkich praktyk w powiecie wynosiła 19,80 na 100 wizyt lekarskich.
Analizy preskrypcji antybiotyków wskazują również na oczywisty fakt, iż w grupie wiekowej 0-6 lat znacząco częściej zlecane są antybiotyki - wg danych opolskich średnia ilość kuracji antybiotykami w okresie listopad 2005-kwiecień 2006 w przeliczeniu na 1 pacjenta w tej grupie wynosiła 1,43, podczas gdy w grupie 7-65 lat wskaźnik ten wynosił 0,35, a powyżej 65 lat - 0,4. W tym porównaniu również okazało się, iż w wieku 0-6 lat w tym powiecie, gdzie w całej populacji dane były najwyższe, ilość kuracji antybiotykowych w przeliczeniu na 1 dziecko wynosiła 2,61, co ni mniej ni więcej oznacza iż średnio statystycznie każde dziecko w ciągu 6 miesięcy przechodziło ponad 2 kuracje lekami tej grupy. W odniesieniu do tych lub innych wybranych grup wiekowych można w województwie opolskim prowadzić analizy z uwagi na specyfikę gromadzenia danych refundacyjnych w woj. opolskim, która polega na fakcie, iż ok. 94% recept na leki refundowane zapisywana jest na Kuponach Usług Medycznych, dzięki czemu lokalny system RUM jest zasilany o dane PESEL pacjenta.
Aby skutecznie doprowadzić do zmniejszenia używania antybiotyków w leczeniu należy poza dostarczeniem lekarzom narzędzia w postaci wytycznych opartych na najnowszych badaniach naukowych, przekonać pacjentów, iż dla ich dobra lekarz zaproponuje najlepszą możliwą kurację. Prowadzane jest aktualnie badanie ankietowe, które pozwoli ocenić oczekiwania pacjentów i wyznaczyć najskuteczniejszą drogę dostarczenia im odpowiedniej informacji. Dla celów kampanii medialnej powstał także plakat, który znalazł się we wszystkich praktykach lekarzy poz województwa. Opracowane w ramach Narodowego Program Ochrony Antybiotyków wytyczne do stosowania antybiotyków w schorzeniach dróg oddechowych zostały udostępnione lekarzom rodzinnym województwa opolskiego w formie wstępnej - podlegającej konsultacjom. Wytyczne te zostały zamieszczone na stronie internetowej OOW NFZ ( www. nfz-opole.pl ) w zakładce "lekarze poz" oraz były omawiane podczas szkoleń warsztatowych, które zostały przeprowadzone we wszystkich powiatach regionu. Podczas szkoleń omawiano także wstępne wyniki monitorowania liczby i rodzajów zapisywanych antybiotyków w odniesieniu do każdego świadczeniodawcy poz przedstawiając te parametry omówione wyżej.
Fenomenem całej akcji w województwie opolskim jest fakt, iż do działań udało się włączyć i uzyskać wsparcie w realizacji Rady Programowej Związku Pracodawców Opieki Medycznej Opolszczyzny "PRO HOMINE" sygnatariusza Porozumienia Zielonogórskiego. Na etapie wprowadzania programu również udało się uzyskać wsparcie Ministerstwa Zdrowia.
W ostatnim czasie dzięki staraniom Pani Profesor Walerii Hryniewicz stojącej na czele Narodowego Programu Ochrony Antybiotyków dla zwiększenia skuteczności tego ważnego programu udało się pozyskać 1000 testów immunochromatograficznych pozwalających na szybką diagnostykę antygenów paciorkowców grupy w wymazach z gardła. W chwili obecnej ustalane są kryteria udostępnienia tych testów lekarzom.
Wdrożenie programu będzie podlegało monitorowaniu ilości i rodzajów stosowanych antybiotyków przez lekarzy poz w kolejnych okresach z uwzględnieniem takich samych parametrów względnych, jak wymienione wcześniej.