Diagnostyka alergii pokarmowej

Na pytanie odpowiada dr n. med. Maciej Chałubiński, asystent w Klinice Immunologii, Reumatologii i Alergii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi:

Alergia pokarmowa stanowi poważny problem diagnostyczny i terapeutyczny. Z powodu dużej różnorodności objawów klinicznych, mogących wystąpić zarówno w kilka chwil po przyjęciu pokarmu, jak i rozwijających się w ciągu kolejnych dni, ustalenie uczulającego pokarmu często niesie ze sobą wiele trudności.

Obecnie diagnostyka alergii pokarmowej jest oparta przede wszystkim na bardzo dokładnym wywiadzie, punktowych testach skórnych z alergenami pokarmowymi, ocenie obecności swoistych przeciwciał IgE w surowicy krwi oraz diecie eliminacyjnej. Niestety, dostępności i szybkości wykonania ww. badań nie towarzyszy satysfakcjonująca czułość i swoistość.

Najbardziej wiarygodnym sposobem na ustalenie pokarmu wywołującego objawy jest wykonanie podwójnie ślepej, kontrolowanej placebo próby prowokacyjnej (double blind placebo-controlled food challenge, DBPCFC). Polega ona na podaniu w warunkach ambulatoryjnych pokarmu, który stanowi najbardziej prawdopodobną przyczynę objawów, oraz placebo. W czasie próby pacjent spożywa coraz większe dawki pokarmu w postaci liofilizatu umieszczonego w żelatynowej kapsułce lub w postaci płynnej wymieszanej z napojem maskującym smak alergenu. Natomiast placebo stanowią kapsułki pozbawione pokarmu, wypełnione tylko samym płynem. Ani pacjent, ani lekarz nie wiedzą, kiedy chory przyjmuje właściwy produkt, co dodatkowo wpływa na obiektywny wynik próby.

Według aktualnych zaleceń DBPCFC należy wykonać przede wszystkim u chorego, który zgłasza objawy nadwrażliwości pokarmowej, w celu potwierdzenia lub wykluczenia znaczenia alergenu pokarmowego w rozwoju alergii. Służy do ustalenia, czy po 1-1,5 roku diety eliminacyjnej doszło do wykształcenia tolerancji na dany pokarm. Próba jest również pomocna w ocenie sytuacji wątpliwych, np. kiedy występuje podejrzenie, że za pewnym przewlekle występującym objawem może kryć się przyjmowanie jakiegoś produktu pokarmowego. Czasem do alergologa zgłaszają się pacjenci, którym bądź to lekarz pierwszego kontaktu zalecił wcześniej dietę eliminacyjną, bądź sami podjęli decyzję o zaniechaniu spożywania pokarmu w obawie przed pojawieniem się objawów nadwrażliwości. W takiej sytuacji DBPCFC pozwala zobiektywizować zasadność diety eliminacyjnej.

Ponadto DBPCFC jest metodą z wyboru służącą do oceny późnych objawów nadwrażliwości pokarmowej, np. w przypadku atopowego zapalenia skóry (AZS), przewlekłych pokrzywek czy objawów gastrycznych. Pozwala również na ocenę nierzadkich objawów subiektywnych, jak bóle brzucha czy głowy, wiązanych przez pacjenta z przyjęciem określonego pokarmu.

Wystąpienie objawów w rezultacie wykonania DBPCFC jedynie po ekspozycji na alergen pozwala na wprowadzenie diety eliminacyjnej. Gdy obserwujemy reakcje nadwrażliwości zarówno po alergenie, jak i po placebo, próbę prowokacyjną należy powtórzyć.

DBPCFC możemy wykonać u większości pacjentów, jednak istnieją pewne sytuacje, w których ta metoda diagnostyki nadwrażliwości pokarmowej jest przeciwwskazana. Są to m.in. anafilaksja lub ciężka reakcja systemowa po spożyciu pokarmu w wywiadzie, obecność czynnej infekcji, objawy alergii wziewnej w sezonie pylenia alergenu. Próby prowokacyjnej nie należy wykonywać u chorych z zaostrzeniem astmy oskrzelowej czy AZS, niestabilną chorobą niedokrwienną serca oraz u kobiet w ciąży. DBPCFC nie stosujemy również wówczas, gdy podejrzany pokarm nie jest ważnym elementem diety chorego.

DBPCFC pozwala na obiektywną ocenę kontrolowanego wywołania dolegliwości zgłaszanych przez chorego po ekspozycji na podejrzewany pokarm, dlatego daje największe prawdopodobieństwo postawienia prawidłowego rozpoznania alergii pokarmowej.